Ο ύμνος του Ιουστινιανού "Ο μονογενής Υιός και λόγος του Θεού..."
Ένας από τους πιο γνωστούς εκκλησιαστικούς ύμνους είναι αυτός τον οποίο ψάλλουμε σχεδόν στην αρχή της θείας λειτουργίας. Είναι ο ύμνος που αρχίζει με την φράση «ο μονογενής Υιός και Λόγος του Θεού».
Σύμφωνα με την παράδοση της εκκλησίας είναι γραμμένος από τον μεγάλο αυτοκράτορα και άγιο της εκκλησίας μας τον μέγα Ιουστινιανό. Ο Ιουστινιανός κυβέρνησε την αυτοκρατορία από το 527 μέχρι το 565 μ.Χ.
Έζησε σε μια ταραχώδη περίοδο από πλευράς δογματικών αντιθέσεων και η σύνθεση του ύμνου αυτού ουσιαστικά αντικατοπτρίζει τόσο τα πιστεύω του αυτοκράτορα όσο και την προσπάθεια της εκκλησιαστικής πολιτικής του. Από πλευράς φιλολογικής είναι εξαίρετος.
Αποτελεί μια πάρα πολύ μεγάλη πρόταση και μάλιστα έχει το χαρακτηριστικό ότι το ρήμα αυτής της μεγάλης προτάσεως βρίσκεται στο τέλος της. Το νόημά του είναι πάρα πολύ πλούσιο. Ο λόγος είναι δυνατός, οι λέξεις είναι προσεγμένες, πραγματικά είναι ένας ύμνος με μεγάλη κομψότητα και χάρη.
Κάνοντας μια θεολογική προσέγγιση θα λέγαμε ότι αποτελεί μια σύντομη, ακριβή και ξεκάθαρη περίληψη όλης της πίστεώς μας σχετικά με το πρόσωπο του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Μ’ αυτόν ομολογούμε ότι ο Χριστός είναι ο μονογενής Υιός του Θεού, ότι είναι αθάνατος, ότι, χωρίς να υποστεί καμμία τροπή στην θεότητά του, έγινε άνθρωπος για να μας σώσει.
Επίσης ομολογούμε ότι η Παναγία μας είναι και Θεοτόκος και αειπάρθενος, ότι με το σταυρικό Του θάνατο ο Κύριος κατάργησε τον θάνατο και ότι είναι ένα από τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, δηλαδή είναι ομοούσιος με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα.
Ο ύμνος αυτός μπήκε στη λατρεία της Εκκλησίας από την εποχή του Ιουστινιανού. Ψάλλεται όπως είπαμε σε κάθε λειτουργία και είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους χριστιανούς. Θεωρείται ότι είναι η απάντηση, για την ακρίβεια η ορθόδοξη απάντηση, του Ιουστινιανού στις κατηγορίες που είχαν εκτοξεύσει εναντίον του οι αντίπαλοί του, ότι είχε αποκλίνει προς τον μονοφυσιτισμό.
Το τροπάριο αυτό εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο τα δογματικά πορίσματα των τριών οικουμενικών συνόδων που είχαν συγκληθεί μέχρι τότε, δηλαδή της συνόδου της Νίκαιας, της Κωνσταντινουπόλεως και της Χαλκηδόνος.
Η εκκλησία τον έχει τοποθετήσει στην συγκεκριμένη θέση για κάποιο σπουδαίο λόγο. Ο ύμνος αυτός συνοψίζει με πάρα πολύ ωραίο τρόπο όλα αυτά τα οποία έπρεπε να έχουν διδαχθεί και να ξέρουν όσοι προετοιμάζονται για να δεχτούν το Άγιο Βάπτισμα, δηλαδή οι κατηχούμενοι.
Λίγο μετά τον ύμνο αυτό τελειώνει η λειτουργία των κατηχουμένων, και πριν αυτοί αποχωρήσουν από την εκκλησιαστική συγκέντρωση, προσφέρουν στο Θεό έναν ύμνο ο οποίος συγκεντρώνει όλο το περιεχόμενο της πίστεως που έχουν αποδεχτεί σαν κατηχούμενοι. Κάτι παρόμοιο θα γίνει και στη συνέχεια της λατρευτικής συνάξεως.
Δόξα Πατρὶ καὶ Υἱῷ καὶ Ἁγίῳ Πνεύματι. Καὶ νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ὁ μονογενὴς Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἀθάνατος ὑπάρχων καὶ καταδεξάμενος διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν, σαρκωθῆναι ἐκ τῆς ἁγίας Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, ἀτρέπτως ἐνανθρωπήσας σταυρωθείς τε, Χριστὲ ὁ Θεός, θανάτῳ θάνατον πατήσας, εἷς ὢν τῆς ἁγίας Τριάδος, συνδοξαζόμενος τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, σῶσον ἡμᾶς
Το επόμενο τμήμα είναι η Λειτουργία των πιστών. Το κύριο χαρακτηριστικό του τμήματος αυτού είναι η Θεία Κοινωνία· για να κοινωνήσουν όμως οι πιστοί πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί ως προς την γνώση της πίστεως και να ομολογούν όλοι την ίδια πίστη. Για το λόγο αυτό πριν από τη Θεία Κοινωνία απαγγέλλεται από όλους τους βαπτισμένους πλέον πιστούς το σύμβολο της πίστεως.
Εκείνο το οποίο δημιουργεί μεγάλη εντύπωση στον σημερινό χριστιανό είναι η καταπληκτική γνώση των θεμάτων της πίστεως την οποία είχε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός. Είναι γνωστό ότι ο αυτοκράτορας αναμείχθηκε ενεργά στα θέματα τα δογματικά οποία βασάνιζαν την εποχή του και πάντοτε είχε επιτυχημένες παρεμβάσεις.
Γενικότερα ήταν ένας από τους ενδοξότερους αυτοκράτορες όχι μόνο της βυζαντινής ιστορίας αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας. Έχει να δείξει έργο νομοθετικό, εκκλησιαστικό – ιεραποστολικό (εκκλησίες όπως η Αγία Σοφία, ιεραποστολές σε τρεις ηπείρους κ.ά.), στρατιωτικό- αμυντικό, οργανωτικό, πολιτιστικό, φιλανθρωπικό (με ξενώνες, νοσοκομεία, γηροκομεία, πτωχοκομεία, ορφανοτροφεία και άλλα φιλανθρωπικά ιδρύματα).
Το έργο του για την αναδιοργάνωση του κράτος και για τη δημιουργία υποδομών με σκοπό την άμυνα η εξυπηρέτηση του λαού ήταν τεράστιο (κάστρα, υδραγωγεία, δεξαμενές, λουτρά, δρόμους, γέφυρες και άλλα).
Ο ίδιος σαν άνθρωπος εργαζόταν σχεδόν όλο το εικοσιτετράωρο. Κοιμόταν ελάχιστα. Αναφέρεται ότι κοιμόταν περίπου τέσσερις ώρες. Για το λόγο αυτό έχει πάρει την προσωνυμία ακοίμητος.
Ένα άλλο σπάνιο προτέρημα του σπουδαίου αυτού αυτοκράτορα ήταν ότι κατάφερε να συγκεντρώσει γύρω του ένα επιτελείο εκλεκτών συνεργατών. Μεταξύ αυτών ήταν ο σπουδαίος νομοθέτης Τριβωνιανός και οι εξαίρετοι συνεργάτες του Θεόφιλος και Δωρόθεος.
Γνωστοί επίσης είναι οι αρχιτέκτονες της Αγίας Σοφίας Ανθέμιος και Ισίδωρος οι οποίοι βοήθησαν και στα κατασκευαστικά έργα της αυτοκρατορίας. Λογοθέτης των Οικονομικών είχε ορισθεί ο Ιωάννης ο Καππαδόκης. Από τους καλύτερους συνεργάτες του Ιουστινιανού ήταν οι ένδοξοι στρατηγοί Βελισάριος και Ναρσής.
Μάλιστα τον στρατηγό Βελισάριο ακολουθούσε στις εκστρατείες ο ιστορικός Προκόπιος ο οποίος κατέγραφε τα ιστορικά γεγονότα. Το φιλανθρωπικό επίσης έργο του αυτοκράτορα, όπως αναφέραμε και παραπάνω, ήταν τεράστιο σε έκταση.
Η εκκλησία μας τιμώντας την προσφορά του και στην κοινωνία με το κοινωνικοπολιτιστικό έργο του, αλλά και στην εκκλησία με την συμβολή του στα δογματικά θέματα και στην εν γένει οργάνωση της εκκλησίας και την φιλανθρωπία τον ανακήρυξε άγιο (γιορτάζει στις 14 Νοεμβρίου).
