Πώς πρέπει να ψάλλουμε στο Ναό (κατά τους κανόνες και τους Αγ. Πατέρες)

Α. «Ύμνείσθαι φωναίς αισίαις» 

α. Ή κατάνυξη

Ή Εκκλησία ορίζει: ή ψαλμωδία να γίνεται με πολλή προσοχή, κατάνυξη καί συ­ντριβή. «Μετά πολλής προσοχής καί κατανύξεως τάς τοιαύτας ψαλμωδίας προσάγειν τω των κρυπτών εφόρω Θεώ» (Κανών ΟΕ' της αγίας ΣΤ' Οικουμενικής).

β. Ή ήπια φωνή

Ή κατάνυξη κάνει τον ιεροψάλτη να υμνεί τον Θεό «φωναις αισίαις», με ήπια φωνή καί όχι με άγριες καί απειθάρχητες φωνές καί ξελαρυγγιάσματα· «μήτε βοαίς άτάκτοίς κεχρήσθαί, καί την φυσιν προς κραυγήν εκβιάζεσθαί» (Κανών ΟΕ' της ΣΤ).

Ό άγιος Νεκτάριος ο Πενταπόλεως είχε βροντώδη φωνή. Ή κατάνυξη του όμως τον έκανε να ψέλνει απαλά. Έλεγε ένας αύτήκοος μάρτυρας: «Αν καί είχε βροντερή φωνή, εψελνε (καί μιλούσε) σιγανά, κατανυκτικά» (βλ. «Έκκλησία» φ.1-15/9/95, αρθρο κ. Άχιλλέως Γ. Χαλδαιάκη, Ή μουσικότης του 'Αγίου Νεκταρίου).

γ. Ήθος ιεροπρεπές

Ή εσωτερική κατάνυξη ρυθμίζει καί την εξωτερική στάση· ρυθμίζει καί τον τρόπο πούστέκεται στο αναλόγιο ο ιεροψάλτης. «Τι δε εστί το ζητούμενον καί ο παρ' υμών (των ίεροψαλτών) απαιτείται; Το τους θείους αναπέμπο­ντας ύμνους φόβω πολλω συνεσταλμένους καί ευλάβεια κεκοσμημενους, ούτω προσφέρειν τού­τους» ("Αγιος Ιωάννης ό Χρυσόστομος, εις Ήσ.(6,1). Με ένα λόγο, ο καλός ιεροψάλτης στέκεται στο αναλόγιο ταπεινά· σαν τον Τελώνη, καί όχι καμαρωτά (σαν τον Φαρισαίο...).

δ. Οι ωφέλειες

1. Ωφελείται ό ίδιος ο ιεροψάλτης

«Πληρουσθε εν Πνευματι λαλούντες έαυτοις φαλμοις καί υμνοις καί ωδαις πνευματικές» (Έφεσ. 5:11). Σχολιάζει ό άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος: «Θέλεις να ευφρανθείς; Να! Σου προσφέρεται ή ψαλμωδία ως πνευματικό ποτό! Μάθε να φάλλεις, καί θά δεις την ευχαρίστηση. Όσοι φάλλουν (μετά κατανύξεως!..) γεμίζουν από άγιο Πνεύμα! Όπως γεμίζουν από ακάθαρτο πνεύμα όσοι τραγουδούν σατανικά τραγούδια» (Εις Έφεσ. 19, &λ. Τ.Μ.Ε., Προθεωρία 1).

2. Ωφελείται το εκκλησίασμα

Ή ήπια φωνή ξεκουράζει το εκκλησίασμα. Ταυτόχρονα του δημιουργεί:  

• Τίς κατάλληλες προϋποθέσεις να αυτοσυγκεντρωθεί και να προσευχηθεί!

• Κατά τον άγιο Διάδοχο Επίσκοπο Φωτικής, η ήπια φωνή: «Κρατά θερμή τη μνήμη του Θεού. Καί προξενεί στην καρδιά έννοιες ήπιες και κατανυκτικές» (Τα 100 πρακτικά κεφάλαια, 73).

3. Καί ευφραίνεται ό ουρανός

α. Ευφραίνεται ό Θεός

Ό μέγας Έλλην ιεροψάλτης καί μελοποιός, αείμνηστος Ιωάννης Σακκελαρίδης (+1938), έλε­γε για την ψαλμωδία: «Ουκ εν τω συσσεισμω Κύριος- αλλ'εν φωνή αύρας καί λεπτής» (Γ' Βασιλ. 19:11-12). Καί εννοούσε: Ό Κύριος δεν είναι παρών στίς άγριες ψαλμωδίες («ουκ εν τω συσσεισμω»), αλλά είναι «εν φωνή αύρας λε­πτής», σε ήρεμες φωνές, πού βγαίνουν από τα­πεινές ψυχές, «εκ στόματος νηπίων καί θηλαζό­ντων καταρτίσω αϊνον» (Ψαλμ.4).

β. Ευφραίνεται η Παναγία

Ό όσιος Ιωάννης ο Κουκουζέλης, καθώς έψελνε τα μεσάνυκτα στο μοναστήρι της Μεγί­στης Λαύρας, Αγίου Όρούς, τον κανόνα του Ακάθιστου ύμνου, τον επισκέφθηκε η Πανα­γία, τον κέρασε ένα νόμισμα χρυσό καί του είπε: «Χαίροις Ιωάννη τεκνόν μου· ψαλλέ μοι καί δέν θέλω σε εγκαταλείψει» (Μέγας Συναξαριστής τ. 10, σελ.24).

Καί ο όσιος Γρηγόριος, μοναχός και αυτός της Μεγίστης Λαύρας, ήταν καλλικέλαδος αηδών. Την παραμονή των Φώτων έγινε στο μοναστήρι η καθιερωμένη Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Καθώς ο όσιος έψαλλε τον ύμνο της Παναγίας, «επί σοι χαίρε Κεχαριτωμένη», τον επισκέπτεται η Παναγία! Τον κέρασε ένα «φλουρί» καί του είπε: «Δέξαι σου το ψαλτικόν, ώ Δομέστικε, και ευχαριστώ σοι πολλά» (Αυτόθι).

Καί οι δυο τους ήσαν άγιοι. Σάν άγιοι έψελναν άγια· με ταπείνωση καί συντριβή. Είχαν καί αγγελική φωνή. Καί τα δύο (περισ­σότερο το πρώτο...) γοήτευσαν την Παναγία.

Β. Ή ανίερη ψαλμωδία

α. Οι άγριες φωνές 

1. «Σάν τα βόδια»

Κάποτε, ο μαθητής του οσίου Πατρός ημών Παμβώ κατέβηκε από την έρημο στη μεγάλη πόλη της Αλεξανδρείας. Έκεί, εκκλησιάστηκε στον ναό του αποστόλου Μάρκου. 

Ένθουσιάστηκε από τα ψαλσίματα των κοσμικών ιεροψαλτών! Καί ζήλεψε!.. Γυρίζει προς τον όσιο Παμβώ κάπως ταραγμένος.

—Παιδί μου, τί συμβαίνει; Γιατί είσαι ταραγ­μένος; του λέει ο άγιος.

—Πάτερ μου, πήγα στην Εκκλησία και άκουσα ψαλμωδίες!

Εμείς έδω τίποτα δεν ψέλνομε...

Καί ο Γέρων του απάντησε:

- Τεκνον μου, έρχεται ποτέ κατάνυξη, έρχονται ποτέ δάκρυα όταν ψέλνουν καί υψώνουν τη φωνή τους σαν τα βόδια; Πρέπει, τέκνον μου, με φόβο καί τρόμο, καί δάκρυα, καί στεναγμούς να αναπέμπομε τίς προσευχές μας στο Θεό! Η δε φωνή μας να είναι σοβαρή, κατανυκτική, μέτρια καί ταπεινή (Εύεργ. τ.Β, ύπόθεση ΙΑ').

Από τότε μέχρι σήμερα, το σκηνικό στίς εκκλησίες δεν άλλαξε. Ό λόγος του αγίου, «υψώνουν τη φωνή τους ως οί βόες», έχει πάντοτε ισχύ, προπαντός σήμερα, που γίνεται καί χρήση μικροφώνων.

2. Ή επιστήμη της μουσικοθεραπείας

Ή νεοφανής επιστήμη της μουσικοθερα­πείας, μετά από έρευνες κατέληξε στο συμπέ­ρασμα ότι η δυνατή μουσική αγριεύει (!) τον άνθρωπο καί βλάπτει την υγεία του! (Φαντα­σθείτε να πηγαίνετε στην εκκλησία για να ηρε­μήσετε, καί να σας αρρωσταίνει καί να σας αγριεύει η ψαλμωδία!..). Γι αυτό το λόγο η ανωτέρω επιστήμη προτείνει την μουσική των «ήπιων τόνων».

Είναι εκπληκτικό αυτό πού σήμερα η και­νούργια αυτή επιστήμη μας προτείνει, από πολύ παλιά (6ος μ.Χ. αιώνας) ήταν ήδη νόμος της Εκκλησίας! (Κανών ΟΕ' της αγίας Έκτης, «Πενθέχτης», Οικουμενικής Σννόδου).

β. Το ήθος

Γράφει ό άγιος Ιωάννης ό Χρυσόστομος για τους ιεροψάλτες της εποχής του: «Μερικοί, κατά τη Θεία Λατρεία, καταφρονούν τον Θεό. Εκλαμβάνουν τα λόγια του Αγίου Πνεύματος ως κοινά!.. Τα λένε καί κινούν τα χερια τους όπως-όπως. 

Μεταφέρουν στον ιερό ναό τους τρόπους τωνμίμων καί των ορχηστρών! Σείονται ολόκληροι! Σέ τίποτε δέ διαφέρουν από τους μανιακούς! "Αθλιε καί ταλαίπωρε! Έπρεπε να τρέμεις αναπέμποντας την αγγελική δοξολογία. Να δοξολογείς τον Κτίστη με τρόμο για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες σου»(Εις Ησ.6,1).

Καί σήμερα υπάρχουν ιεροψάλτες, πού με­ταφέρουν στο αναλόγιο τους τρόπους των μίμων καί των ορχηστρών (καί θυμίζουν τραγουδιστές ορχήστρας!

γ. Γιατί;

Τί είναι εκείνο πού τους κάνει να ψέλνουν δυνατά, κ.λ.π., καί να σείονται ολόκληροι; Αλή­θεια, θα έψελναν μ'αυτόν τον τρόπο, αν ο ιερός ναός ήταν τελείως αδειανός; Γιατί; Δεν είναι τότε ό Θεός παρών; Μα δεν ψέλνουν για τον Θεό!!! 

Ψέλνουν για να φανούν αρεστοί (ωραίοι!) στο λαό!.. Κίνητρο δηλαδή είναι το ακάθαρτο πάθος της ανθρωπαρέσκειας· της υπερηφάνειας. «Το δε βοάν καί κραυγάζειν ου κατεσταλμένου (ταπεινου) ήθους, αλλά θρασέος εστί καί γεγαυρωμένου», λέει ο μέγας ερμηνευτής των ιερών Κανόνων Ί. Ζωναράς.

δ. "Αγανακτεί ο ουρανός!

«Μετάστησον απ' έμού ηχον ωδών σου, καί ψαλμόν οργάνων σου ουκ άκούσομαι» (Άμώς 5:23). Πάρε από μπροστά μου τα ψαλτήρια σου! Δε θέλω να τ'ακούω, λέει, διαμαρτύρεται, ο Κύριος!

ε. Συμπέρασμα:

• «Τοις ευθέσί πρέπει αίνεσις» (Ψαλμ. 32:1), Οι δίκαιοι, οί ταπεινοί τη καρδία, αυτοί πρέπει να υμνούν τον Κύριο.

• «Ψάλατε τω Κυρίω οι όσιοι αυτού» (Ψαλμ. 29:5). "Τον ύμνούν οί όσιοι. Γιατί αυτοί καί μόνο αυτοί, ξέρουν να υμνούν.

Αρχ. Βασ. Μπακογιάννη ''Το φριχτό μυστήριο'' , εκδ. Ιχνηλασία 1997

πηγή