Νικόλαος Πλανάς: ο αγαπημένος άγιος του Παπαδιαμάντη
Συγκίνησε τον Παπαδιαμάντη. Σε όλη τη διαδρομή του έκανε πολλούς να δουν την Εκκλησία με ακόμη μεγαλύτερο σεβασμό.
Ο παπα-Νικόλαος Πλανάς ήταν από αυτούς που πέτυχε, αν και απλός ιερέας, να διδάξει με την απλότητα και τη σεμνότητά του την άδολη προσφορά προς τον άνθρωπο. Το γεγονός ότι ο άγιος των γραμμάτων, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, γράφει γι’ αυτόν μόνο τυχαίο δεν είναι. Και βεβαίως το γεγονός ότι μετά τον θάνατό του ανακηρύχτηκε άγιος δείχνει ότι στην Ορθόδοξη Εκκλησία η πορεία ακόμη και ενός απλού ιερέα εκτιμάται, τιμάται και αναδεικνύεται.
Η όλη εξέλιξη του Αγίου Νικόλαου Πλανά, που γεννήθηκε το 1851 στη Νάξο, δεν είναι τυχαία. Οι γονείς του, Ιωάννης και Αυγουστίνα, ήταν ευσεβείς αν και αρκετά πλούσιοι.
Σημαντικό ρόλο στην «κλίση του προς τα Θεία» έπαιξε ο παππούς του, από τη μητέρα του, ιερέας Γεώργιος Μελισσουργός, από τον οποίο έμαθε τα πρώτα του γράμματα και ο οποίος τον μύησε στα «Εκκλησιαστικά του καθήκοντα».
Ο θάνατος του πατέρα του άλλαξε τα πάντα για τον Νικόλαο, σε ηλικία μόλις 14 χρόνων. Τότε ήταν που ήρθε στην Αθήνα με τη μητέρα του και την αδελφή του. Τρία χρόνια αργότερα, σε ηλικία μόλις 17 χρόνων, νυμφεύτηκε -σεβόμενος την επιθυμία της μητέρας του- την Ελένη Προβελεγγίου, με καταγωγή από τα Κύθηρα. Η γυναίκα του πέθανε μόλις γεννήθηκε το παιδί τους, ο Γιαννάκης, οπότε και αφοσιώθηκε στην ανατροφή του.
Παράλληλα αφιέρωσε τον εαυτό του στην Εκκλησία και στα 28 του χρόνια, στις 28 Ιουλίου 1879, χειροτονήθηκε διάκονος στον ναό Μεταμορφώσεως της Πλάκας. Ύστερα από πέντε χρόνια, στις 2 Μαρτίου 1884, χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, στο Μοναστηράκι, όπου έψελναν δύο από τους σημαντικότερους Έλληνες συγγραφείς, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης και ο εξάδελφός του, Αλέξανδρος Μωραϊτίδης.
Ο παπα-Νικόλας ιερουργούσε κάθε Κυριακή στους ναούς του Αγίου Παντελεήμονος Ιλισσού (οδός Καλλιρρόης) και του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, του λεγομένου «Κυνηγού», στη σημερινή οδό Βουλιαγμένης. Τις καθημερινές λειτουργούσε στο εκκλησάκι του Αγίου Ελισσαίου, όπου οι αγρυπνίες του άφησαν εποχή και προσήλκυαν τον πνευματικό κόσμο της πρωτεύουσας, ειδικά όταν στο ψαλτήρι βρισκόταν το δίδυμο Παπαδιαμάντη και Μωραϊτίδη.
Οι δύο συγγραφείς ήταν αυτοί οι οποίοι στα κείμενά τους ύμνησαν τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούσε, αλλά και την απλότητα, την ταπεινότητα και την αγιοσύνη του. Την περίοδο εκείνη -ανεξαρτήτως του πώς αντιμετωπίζει κάποιος αυτές τις πληροφορίες- έχουν αναφερθεί μαρτυρίες παιδιών ότι τον έβλεπαν κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας μεταρσιωμένο να στέκεται υπεράνω της γης.
Αυτό που προκαλούσε αίσθηση σε όσους τον γνώριζαν από κοντά ήταν ο τρόπος με τον οποίο πορευόταν στην προσωπική του ζωή. Ο παπα-Νικόλας ζούσε λιτά, σχεδόν ασκητικά. Του αρκούσε για τροφή λίγο ψωμί και λίγα χόρτα, τα οποία συνέλεγε ο ίδιος, και κάποιες φορές λίγο γάλα που του πρόσφεραν βοσκοί στην ερημική τότε περιοχή του Αϊ-Γιάννη. Βοηθούσε τους φτωχούς ενορίτες του, ακόμη και από το υστέρημά του.
Την Κυριακή του Ασώτου, 28 Φεβρουαρίου 1932, ο παπα-Νικόλας λειτούργησε για τελευταία φορά στον Αγιο Ιωάννη της οδού Βουλιαγμένης. Μετά τη Θεία Λειτουργία έχασε τις αισθήσεις του και στις 2 Μαρτίου 1932 αποδήμησε εις Κύριον, σε ηλικία 82 ετών. Το επόμενο πρωί το λείψανό του εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα επί τριήμερο στον ναό του Αγίου Ιωάννου της οδού Βουλιαγμένη. Χιλιάδες λαού κατέφθασαν από κάθε σημείο του λεκανοπεδίου Αττικής για να αποχαιρετήσουν τον σύγχρονο άγιο. Η κηδεία του έγινε στις 5 Μαρτίου, χοροστατούντος του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου, ο οποίος εκφώνησε τον επικήδειον λόγον.
Στις 29 Αυγούστου του 1992, τα λείψανα του Νικολάου Πλανά τοποθετήθηκαν σε ασημένια λάρνακα, που βρίσκεται στο δεξιό κλίτος του ναού του Αγίου Ιωάννη της οδού Βουλιαγμένης. Τον ίδιο χρόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία ανακήρυξε Άγιο τον Νικόλαο Πλανά, με απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως. Η μνήμη του τιμάται την πρώτη Κυριακή του Μαρτίου.
Ο Παπαδιαμάντης για τον παπα-Νικόλα
Στο διήγημά του «Τραγούδια του Θεού» (1908), ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αναφέρεται στον παπα-Νικόλα Πλανά να ιερουργεί με ξεχωριστό τρόπο στην κηδεία της «μικράς κορασίδας Κούλας»:
… Μετά τρείς ημέρας την προεπέμπομεν εις τον τάφον. Οι επαγγελματικοί ιερείς κι οι ψάλται έψαλλον τὰ κατ” συνθήκην, από την «Άμωμον οδόν» έως τον «Τελευταίον ασπασμόν». Μόνος ο παπα-Νικόλας από τον Αϊ-Γιάννη του Αγρού, ο Ναξιώτης, εφαίνετο ότι έπιανε χωριστὴν ακολουθίαν, εμουρμούριζε μέσα του, και τα όμματά του εφαίνοντο δακρυσμένα.
-Τι μουρμουρίζεις, παπά; του είπα από το όπισθεν του στασιδίου, όπου είχεν ακουμβήσει.
-Λέγω την ακολουθίαν των Νηπίων μέσα μου, είπεν ο παπα-Νικόλας. Εις αυτό το άκακον αρμόζει η κηδεία των νηπίων. Τωόντι και εγώ με όλον τον πόνον και τα δάκρυά μου, είχα αναλογισθή εκείνην την στιγμήν την ακολουθίαν των Νηπίων. Και ακουσίως έλεγα μέσα μου τα τραγούδια του Θεού: «των του κόσμου ηδέων αναρπασθέν άγευστον» και «ως καθαρόν, Δέσποτα, στρουθίον προς καλιάς επουρανίους έσωσας» και «του Αβραάμ, εν κόλποις σε, εν τόποις ανέσεως, ένθα το ύδωρ εστί το ζων, τάξαι σε Χριστός ο δι” ημάς νηπιάσας» καὶ «οις αριθμοίς το πλάσμα σου, νήπιον φοιτήσαν τανύν προς σε»…
Το 1896, σε άρθρο του με τίτλο «Ιερείς των Πόλεων και Ιερείς των Χωρίων» ο Παπαδιαμάντης αναφέρεται επίσης στην προσωπικότητα του Αγίου Νικολάου Πλανά:
… Μεταξύ των υπαρχόντων ιερέων υπάρχουσιν ακόμη πολλοί ενάρετοι και αγαθοί, εις τας πόλεις και εις τα χωρία. Είναι τύποι λαϊκοί, ωφέλιμοι, σεβάσμιοι. Ας μην εκφωνούσι λόγους. Ηξεύρουσιν αυτοί άλλον τρόπον πώς να διδάσκωσι το ποίμνιον. Γνωρίζω έναν ιερέα εις τας Αθήνας. Είναι ο ταπεινότερος των ιερέων και ο απλοϊκώτερος των ανθρώπων.
Διά πάσαν ιεροπραξίαν αν τού δώσης μίαν δραχμήν, ή πενήντα λεπτά, ή μίαν δεκάραν, τα παίρνει. Αν δεν τού δώσης τίποτε, δεν ζητεί. Διά τρεις δραχμάς εκτελεί παννύχιον Ακολουθίαν. Λειτουργίαν. Απόδειπνον. Εσπερινόν. Όρθρον. Ώρας. Λειτουργίαν. Το όλον διαρκεί εννέα ώρας. Αν τού δώσης μόνο δύο δραχμάς, δεν παραπονείται. Κάθε ψυχοχάρτι, φέρον τα μνημονευτέα ονόματα των τεθνεώτων, αφού άπαξ τού το δώσης, το κρατεί διά πάντοτε. Επί δύο, τρία έτη εξακολουθεί να μνημονεύη τα ονόματα. Εις κάθε προσκομιδήν μνημονεύει δύο ή τρεις χιλιάδας ονόματα. Δεν βαρύνεται ποτέ. Η προσκομιδή παρ’ αυτώ διαρκεί δύο ώρας. Η Λειτουργία άλλας δύο. Εις την απόλυσιν της Λειτουργίας, όσα κομμάτια έχει εντός τού ιερού, από πρόσφορα ή αρτοκλασίαν, τα μοιράζει όλα εις όσους τύχουν. Δεν κρατεί σχεδόν τίποτε.
Μίαν φοράν έτυχε να χρεωστή μικρόν χρηματικόν ποσόν, και ήθελε να το πλήρωση, είχε δέκα ή δεκαπέντε δραχμάς, όλα εις χαλκόν, επί δύο ώρας εμετρούσεν, εμετρούσεν, εμετρούσε και δεν ημπορούσε να τα εύρη πόσα ήσαν. Τέλος εις άλλος χριστιανός έλαβε τον κόπον και τού τα εμέτρησεν. Είναι ολίγον τι βραδύγλωσσος και περισσότερον αγράμματος. Εις τας ευχάς, τας περισσοτέρας λέξεις τας λέγει ορθάς, εις το Ευαγγέλιον τας περισσοτέρας εσφαλμένας. Θα ειπήτε, διατί η αντίθεσις αύτη; Αλλά τας ευχάς τας ιδίας απαγγέλλει καθ’ εκάστην, ενώ την δείνα περικοπήν τού Ευαγγελίου θα την αναγνώση άπαξ ή δις ή, το πολύ, τρις του έτους, εξαιρέσει ωρισμένων περικοπών συχνά, άλλ’ ατάκτως επανερχομένων, ως εις τούς Αγιασμούς, εις τας Παρακλήσεις. Τα λάθη όσα κάμνει εις την ανάγνωσιν, είναι πολλάκις κωμικά και όμως εξ όλων των ακροατών του, εξ όλου τού εκκλησιάσματος, κανείς μας δεν γελά. Διατί; Τον εσυνηθήσαμεν και μας αρέσει. Είναι αξιαγάπητος. Είναι απλοϊκός και ενάρετος. Είναι άξιος τού πρώτου των Μακαρισμών τού Σωτήρος.
Τώρα υποθέσατε δύο υποθέσεις: ότι αυτός ο ίδιος ιερεύς είχε εξέλθει από ιεροδιδασκαλείον, παλαιόν ή νέον, θα είχε διαφοράν επί το βέλτιον; Θα ήτο πασαλειμμένος με ολίγα ατελή, κακοχώνευτα και συγκεχυμένα γράμματα, με περισσοτέραν οίησιν και αξιώσεις; Θα ήτο διά τούτο καλύτερος;
Η αγιοκατάταξη
Η Εκκλησία μας ανεκήρυξε και επισήμως ως άγιο τον Άγιο Νικόλαο τον Πλανά κατά την 135η Συνοδική Περίοδο (1991-1992) του Πανσέπτου Οικουμενικού Πατριαρχείου, με εισήγηση του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πατρών Νικοδήμου.
Ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς εορτάζει κατά την καθιερωμένη Πανήγυρη της 2ας Μαρτίου. Εάν η ημέρα της εορτής συμπίπτει κατά την περίοδο της Μ. Τεσσαρακοστής, τότε η μνήμη του εορτάζεται κατά την επομένη Κυριακή. Επίσης, εορτάζει την πρώτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου, κατά την καθιερωθείσα προσφάτως Σύναξη των Πέντε Αγίων της Παροναξίας, η οποία τελείται στον νεόδμητο Ι. Ναό των Ναξίων Αγίων Νικοδήμου του Αγιορείτου και Νικολάου του Πλανά‚ στην πόλη της Νάξου. Ακόμη, την τρίτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στην Πάρο, όπου επίσης τελείται η Σύναξη των Αγίων.
