Η φροντίδα μας για την ταφή των κεκοιμημένων

Όταν πληροφορούμαστε την εκδημία κάποιου ανθρώπου, είτε γνωστού μας είτε αγνώστου μας, το πρώτο που μπορούμε να κάνουμε, είναι να ευχηθούμε υπέρ αναπαύσεως του κεκοιμημένου. 

Στα μοναστήρια, όταν κοιμηθεί ένας αδελφός, χτυπάει πένθιμα η καμπάνα. Οι άλλοι μοναχοί, όπου και αν βρίσκονται, στον κήπο, στο μαγειρείο, στο ξυλουργείο, της μονής, μόλις ακούνε τον χαρακτηριστικό ήχο της καμπάνας, σταματούν αμέσως το διακόνημά τους και κάνουν την προσευχή τους υπέρ αναπαύσεως του κεκοιμημένου, χωρίς καν να γνωρίζουν ακόμη πως ονομάζεται ο αδελφός που αναπαύθηκε. 

Η ίδια καλή συνήθεια υπάρχει μέχρι σήμερα και στα χωριά. Μόλις κοιμηθεί κάποιος χωριανός, χτυπάει πένθιμα η καμπάνα της εκκλησίας. Στο άκουσμα της καμπάνας οι συγχωριανοί τους σταματούν προς στιγμήν τις δουλείες τους, κάνουν το σταυρό τους και λένε: «Θεός σχωρέσ’ τον».
Το ίδιο να κάνουμε κι εμείς. Όταν ακούμε ότι κάποιος συγχωρέθηκε, να ευχόμαστε να τον αναπαύσει ο Άγιος Θεός στην Βασιλεία Του.

Ετοιμασία και πρόθεση του νεκρού

Εάν το πρόσωπο που αναπαύθηκε είναι συγγενικό μας πρόσωπο ή δεν είχε κανέναν άνθρωπο να τον φροντίζει, έχουμε καθήκον ιερό να φροντίσουμε κατόπιν τα της κηδείας του. Το ουσιαστικό «κηδεία» παράγεται από το αρχαίο ουσιαστικό «κήδος», που σημαίνει φροντίδα, ενδιαφέρον, και το ρήμα «κηδεύω» σημαίνει επιμελούμαι, περιποιούμαι, συγυρίζω νεκρό, εκτελώ τα της ταφής του. 

Άρα φροντίζουμε για τον νεκρό μας και μάλιστα με πολλή επιμέλεια, με πολλή αγάπη, με πολλή στοργή. Εκδηλώνουμε αυξημένο ενδιαφέρον για την ετοιμασία, την πρόθεση, την εκφορά, την νεκρώσιμη Ακολουθία και την ταφή του. 

Δείχνουμε όλο το σεβασμό και την τιμή μας προς την ιερότητα του θεόπλαστου σώματός του, έστω και αν αυτό είναι νεκρό. Το θεωρούμε ιδιαίτερη ευλογία, αν ήμασταν εμείς το πρόσωπο εκείνο στα χέρια του οποίου ο άνθρωπός μας άφησε την τελευταία αναπνοή του, αν αξιωθήκαμε εμείς της ύψιστης τιμής να του κλείσουμε τα μάτια, κάτι που και οι συγγενείς μας που φεύγουν πάρα πολύ το ποθούν. «Ο Θεός να μ’ αξιώσει να μου κλείσεις τα μάτια», είναι η συνήθης ευχή του λαού.

Κατόπιν σταυρώνουμε το σώμα του με το δεξί του χέρι που είναι ακόμη ζεστό και έχει την ευκινησία να κάνει με την βοήθειά μας το σημείο του σταυρού. Πλένουμε το σώμα του με συστολή και το ντύνουμε με καινούργια ρούχα, που συμβολίζουν «το καινόν ένδυμα της αφθαρσίας» με το οποίο περιβάλλεται ο άνθρωπος που εισέρχεται στην αιωνιότητα.

Τοποθετούμε τη σορό του νεκρού επάνω σε λευκό σεντόνι, το νεκροσάβανο, με κατεύθυνση προς την ανατολή.

Συγκεντρώνουμε όλα τα απαραίτητα: την εικόνα, το καντήλι που θα καίει, τη λαμπάδα, τα κεριά, το θυμιατήρι με το λιβάνι και ότι άλλο χρειάζεται για την πρόθεση (έκθεση) του νεκρού.

Μόλις ολοκληρωθεί η προετοιμασία της σορού του νεκρού, καλούμε τον ιερέα να του κάνει τρισάγιο, δηλαδή να του διαβάσει τις προσευχές για «την αναχώρηση της ψυχής» που όρισε η Εκκλησία μας να διαβάζονται στους κεκοιμημένους.

Επίσης γνωρίζουμε της εκδημία του αγαπητού προσώπου μας στους συγγενείς, τους γνωστούς και τους φίλους του, οι οποίοι σπεύδουν να μας συμπαρασταθούν. Καθόμαστε όλοι γύρω από τη σορό του νεκρού. Κάποιες στιγμές που ανοίγει μικρή συζήτηση καταθέτουμε καλές αναμνήσεις μας από τους αγώνες και τα παλαίσματα του μεταστάντος. Κυρίως προσευχόμαστε, σιωπηλοί επαναλαμβάνοντας την ευχή: «Ανάπαυσον, Χριστέ, την ψυχή του δούλου (της δούλης) σου…», ενώ κάποιος απ΄όλους μας , που εναλλάσσεται διαβάζει το Ψαλτήρι.

Όλο το χρονικό διάστημα της προθέσεως του νεκρού, που διαρκεί περίπου ένα εικοσιτετράωρο, δεν μας κάνει καρδιά να απομακρυνθούμε από τη σορό του προσφιλούς κεκοιμημένου μας. Έχει την ερμηνεία της η παράδοση αιώνων σύμφωνα με την οποία οι χριστιανοί ξενυχτούσαν τον νεκρό, προσευχόμενοι γύρω από τη σορό του. Υπογραμμίζει πόσο κοντά ένιωθαν ο ένας με τον άλλον.

Εκφορά του νεκρού

Όταν πλησιάσει η ώρα που ορίστηκε για την Εξόδιο Ακολουθία, έρχεται πάλι ο ιερέας στο σπίτι, ξανακάνει τρισάγιο υπέρ αναπαύσεως του κεκοιμημένου και κατόπιν σχηματίζεται σεμνότατη πομπή που κατευθύνεται προς τον ιερό ναό. 

Όπως οι άγιοι άγγελοι περιβάλλουν την θεοφιλή ψυχή του μεταστάντος με δόξα και τιμή υπερκόσμια και τον δορυφορούν «ως στεφανίτην», έτσι και οι συγγενείς, οι φίλοι και οι γνωστοί του περιστοιχίζουμε με βαθύτατο σεβασμό και τιμή τη σορό του νεκρού μας, εκδηλώνοντας ποικιλοτρόπως την αγάπη και την στοργή μας. 

Η πομπή αυτή δεν θεωρείται επισημότερη, αν έχει στεφάνια, αγήματα ή φιλαρμονική. Τα κριτήρια μας σε τέτοιες περιπτώσει δεν πρέπει να είναι κοσμικά αλλά πνευματικά.

Μπροστά στο θάνατο καταργούνται όλες οι διακρίσεις. Το μόνο που έχει σημασία είναι η ιεροπρέπεια και η συναίσθηση ότι όσοι και αν είμαστε αυτοί που ακολουθούμε την κηδεία, λιγότεροι ή περισσότεροι, φτωχότεροι ή πλουσιότεροι, άσημοι κατά κόσμον ή επίσημοι, πηγαίνουμε να παραδώσουμε τον άνθρωπό μας στα χέρια του Θεού.

Την ιερή Αποκαθήλωση και Ταφή του Κυρίου μας την τέλεσαν όλες και όλες έξι έως δώδεκα ψυχές, αλλά με πόση ιεροπρέπεια τέλεσαν το ύστατο χρέος της Αποκαθήλωσης και της Ταφής του Κυρίου μας!

Εξόδιος Ακολουθία

Η σεμνότατη πομπή φθάνει στον ιερό ναό, όπου τελείται υπέρ αναπαύσεως του κεκοιμημένου η Εξόδιος Ακολουθία της Εκκλησίας μας.

Κάθε λέξη της εξαίρετης αυτής Ακολουθίας είναι για τον μεταστάντα ότι μια σταγόνα νερό για τον διψασμένο. Πόσο ωραίο πράγμα είναι να τελείται με άνεση χρόνου από πυκνό εκκλησίασμα προσευχομένων πιστών, που η θερμή ικεσία τους θα φθάνει στον θρόνο του Θεού ως δέσμη προσευχής, για να κινήσει την ευσπλαχνία Του! 

Την ώρα εκείνη το νεκρό σώμα του μεταστάντος δεν βλέπει τα πλήθη των πιστών που κατακλύζουν τον ιερό ναό, δεν ακούει τους θεσπέσιους ύμνους, δεν οσφραίνεται την ευωδία του θυμιάματος. Αλλά η ψυχή του αισθάνεται τις προσφερόμενες υπέρ αυτής προσευχές και είναι ευγνώμων στους ανθρώπους που τις απευθύνουν.

Δυστυχώς στις ημέρες μας πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν το βαθύτερο νόημα και τη μεγάλη σπουδαιότητα της Νεκρώσιμης Ακολουθίας. Ορισμένοι έρχονται μόνο για να συλλυπηθούν τους συγγενείς. Δεν μπαίνουν καθόλου στο ναό. Κάθονται έξω. Άλλοι κάνουν πολιτική κηδεία, που σημαίνει ότι δεν πιστεύουν καν στην μετά θάνατον ζωή. Δεν έχουν κατανοήσει πόσο αναγκαίο είναι να συμπροσευχηθούν μαζί με άλλους αδελφούς, να καθικετεύσουν τον Άγιο Θεό να αναπαύσει τον μεταστάντα στη Βασιλεία Του.

Ταφή του νεκρού

Μετά την Εξόδιο Ακολουθία σχηματίζεται πάλι σεμνότατη πομπή. Προηγείται ο Τίμιος Σταυρός, το σύμβολο της νίκης του Σωτήρος Χριστού εναντίον του θανάτου και του άδου, ακολουθούν λαμπάδες, οι χοροί των ιεροψαλτών και ο ιερός κλήρος με θυμιατήρια. Μετά ακολουθεί το φέρετρο με τον νεκρό, οι συγγενείς και οι άλλοι πιστοί. 

Κατευθυνόμαστε προς τον τάφο, όπου γίνεται η ταφή. Παραδίδουμε το νεκρό σώμα του μεταστάντος στη γή, εκπληρώνοντας το θείο πρόσταγμα «γη ει και εις γην απελεύση»(Γεν. γ’ 19). 

Αλλά ταυτόχρονα κηρύττουμε και την πίστη μας στην ανάσταση, διότι η σύντομη Ακολουθία της ταφής συνήθως επισφραγίζεται με το «Ότε κατήλθες προς τον θάνατον…» και το «Χριστός ανέστη…».

Στις ιερές Μονές είναι πολύ συγκινητικό και κάτι ακόμη που γίνεται επί του τάφου. Ο προεξάρχων της ταφής δίνει το κέλευσμα και κάνουν οι πατέρες το καθιερωμένο κομποσχοίνι υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του κεκοιμημένου.

Δεξίωση

Ο καφές που προσφέρεται σε όλους μετά την κηδεία, η δεξίωση, και το οικογενειακό τραπέζι που παρατίθεται σε στενότερο κύκλο, η «παρακαλιά» ή η «μακαριά», προσφέρονται και για να παρακληθούν οι οικείοι του μεταστάντος, που είναι πονεμένοι από το πρόσφατο πένθος, αλλά κυρίως προσφέρονται για να ευχηθούν οι αδελφοί υπέρ αναπαύσεως του κεκοιμημένου.

Ευπρεπισμός του τάφου

Εδώ τελειώνει η φροντίδα μας για την ταφή του νεκρού μας. Εναποθέσαμε το σορό του στην τελευταία επί της γης κατοικίας του. Θα κάνουμε τις επόμενες ημέρες τις απαραίτητες εργασίες και για τον ευτρεπισμό του τάφου του που θα πρέπει να είναι απλός χωρίς υπερβολικά πράγματα τα οποία δεν προσφέρουν τίποτα στον κεκοιμημένο. 

Καλύτερα είναι να δώσουμε τα χρήματα που διαθέτουμε σε φιλανθρωπίες υπέρ αναπαύσεως της ψυχής του ανθρώπου μας (οι οποίες θα τον ωφελήσουν) παρά σε μάρμαρα και περιττές ακρότητες που παρατηρούνται στα κοιμητήρια.

Στα μοναστήρια οι τάφοι των μοναχών έχουν μόνο έναν σταυρό που γράφει το όνομά τους. Ο χώρος της ταφής βεβαίως και θα πρέπει να διατηρείται καθαρός και ευπρεπισμένος, δείχνοντας και δι’ αυτού του τρόπου την αγάπη μας στον κεκοιμημένο ο οποίος ευαρεστείται και εύχεται υπέρ ημών.

από το βιβλίο: "Η φροντίδα μας για την ταφή του νεκρού"

του Αβραάμ Μ. Κόκαλη