«Κύριε, ἐλέησον»
Ἡ ἀπάντησις τοῦ λαοῦ σέ κάθε δέησι τῆς Μεγάλης Συναπτῆς εἶναι:«Κύριε, ἐλέησον».
Τό «Κύριε, ἐλέησον» εἶναι ἡ πιό σύντομη προσευχή τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ πιό συμπυκνωμένη, ἡ πιό περιεκτική. Τά λέει ὅλα. Τό «Κύριε, ἐλέησον» κάνει θαύματα.
Στό βιβλίο πού λέγεται «ΔΙΑΤΑΓΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ», στό ὁποῖο περιέχονται οἱ προφορικές διδασκαλίες, παραδόσεις καί ἀποφάσεις τῶν Ἀποστόλων πάνω σέ θέματα τῆς Ἐκκλησίας, τονίζεται ἰδιαιτέρως ὅτι τό «Κύριε, ἐλέησον» πρέπει στή Θεία Λειτουργία νά τό λένε ὅλα τά παιδάκια μαζί (1).
Δέν ἐννοεῖται Θεία Λειτουργία χωρίς παιδιά! Δέν εἴμεθα προτεστάντες οὔτε παπικοί! Μήπως τά παιδιά δέν εἶναι μέλη τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ, μέλη τῆς Ἐκκλησίας; Ὅταν ἤμουν μικρός, μεταξύ 1930 – 40, μπροστά στόν σολέα ἔβαζαν οἱ μητέρες καί ἐκάθονταν δεξιά ὅλα τά ἀγοράκια καί ἀριστερά ὅλα τά κοριτσάκια, πού τά διέκρινε τάξις καί ἡσυχία, καί πίσω ἀκολουθοῦσε ὁ λάος, χωριστά βέβαια οἱ γυναῖκες καί οἱ ἄνδρες.
Ἡ ἐντολή, λοιπόν, τῶν Ἀποστολικῶν Διαταγῶν γιά τό «Κύριε, ἐλέησον», πού πρέπει νά λέγεται καί ἀπό τά παιδιά, μᾶς δείχνει καθαρά ποιό εἶναι τό πνεῦμα τῆς Ὀρθοδόξου Θείας Λατρείας τῆς Ἐκκλησίας μας. Εἶναι πνεῦμα παιδικῆς ἀπλότητος καί ἁγνότητος, πού δείχνει ἀκόμα πόσο πολύ ζημιώνεται ὄχι μόνο ἡ λατρευτική ἀτμόσφαιρα τοῦ Ναοῦ, ἀλλά καί ἡ ἴδια ἡ Θεία Λατρεία ἀπό τήν ἀπουσία τῶν παιδιῶν.
Ἡ Θεία Λειτουργία δέν εἶναι μιά τελετή, ἤ μιά δεξίωσις ἤ μιά συναυλία σέ μιά προτεσταντική αἴθουσα, ἀλλά Ἱερουργία, Μυστήριο, Θυσία, Θαῦμα, στήν ὁποία πρέπει ὅλοι νά συμμετέχουμε, ὅλα τά μέλη, ὡς τό μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ὀφείλουν μαζί μέ τό λαό – κατά τίς Ἀποστολικές Διαταγές – ὅλα τά παιδιά, πού εἶναι στή Θεία Λειτουργία, νά λένε τό «Κύριε, ἐλέησον», διότι «βασιλεία τῶν οὐρανῶν εἰς αὐτά μένει»(2).
Στίς δεήσεις τοῦ Λειτουργοῦ Ἱερέως, ὁ λαός, διά τῶν παιδιῶν, ἀπαντᾶ «Κύριε ἐλέησον». Ζητοῦμε ἔλεος, νά μᾶς λυπηθῆ ὁ Θεός, διά τῶν παιδιῶν. Γιατί; Ἐπειδή δέν ἀντέχουμε ἐμεῖς οἱ μεγάλοι στή δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ, διότι εἴμεθα ἁμαρτωλοί, γι᾿ αὐτό, διά μέσου τῶν ἀθώων παιδιῶν, ἐκλιπαροῦμε γιά ἔλεος καί φιλανθρωπία τόν Σωτῆρα Χριστό. Δέν γνωρίζω ποιό δυτικό εὐσεβιστικό ρεῦμα ἐπεκράτησε μετά τό 1948 (περίπου) καί βγάλαμε τά μικρά παιδιά μας ἔξω ἀπό τήν Ἐκκλησία. Καί αὐτό τό λάθος τό πληρώνουμε.
Ἐπανερχόμεθα στήν μεγάλη Συναπτή. Σ᾿ αὐτήν ἀλλά καί σέ ὁλόκληρη τή Θεία Λειτουργία ὁ ἱερεύς καλεῖ τούς πιστούς νά δεηθοῦν γιά τίς πολλές καί ποικίλες ἀνάγκες, πού ἔχουν στή ζωή τους. Οἱ πιστοί ὅμως ζητοῦν μόνο ἔλεος.
– Ἐν εἰρήνη τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν (ὁ ἱερεύς).
– Κύριε, ἐλέησον (ὁ λαός).
– Ὑπέρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης…, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
– Κύριε, ἐλέησον.
– Ὑπέρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου…
– Κύριε, ἐλέησον.
– Ὑπέρ τοῦ ἁγίου οἴκου τούτου…
– Κύριε, ἐλέησον.
– Ὑπέρ πλεόντων, ὁδιπορούντων, νοσούντων, καμνόντων, αἰχμαλώτων, ἱπταμένων, ὀχλουμένων ὑπό τῶν ἀκαθάρτων πνευμάτων…
–Κύριε, ἐλέησον.
Κάνουμε χιλιάδες αἰτήσεις. Ἡ ἀπάντησις εἶναι » ἔλεος! «, » Ἔλεος! «, » Ἔλεος! » διότι, τό νά ζητοῦμε τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, εἶναι σάν νά ζητοῦμε τή Βασιλεία Του, πού ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός μᾶς τήν ὑποσχέθηκε. Ὅποιος ζητεῖ τή Βασιλεία Του, τά ἔχει ὅλα. Ζητεῖτε δέ πρῶτον τήν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ…, καί ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν (3). Ὅλες οἱ ἀνάγκες σας θά ἱκανοποιηθοῦν. Μέ τά ἔργα μας, λοιπόν, καί μέ τή ζωή μας, ἔμπρακτα δηλαδή, νά ζητοῦμε πρῶτα τή Βασιλεία τοῦ Θεοῦ.
Τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἡ δύναμις τῆς Θείας Βασιλείας. Ἔχοντας τό θεῖον ἔλεος τά ἔχουμε ὅλα, ὅσα χρειαζόμεθα γιά τή σωτηρία μας. Ἡ Θεία Λειτουργία πρός τά ἐκεῖ μᾶς ὁδηγεῖ· πρός τήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. εἶναι ἡ ἴδια ἡ «Εὐλογημένη Βασιλεία τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος».
Ὁ Θεός ἀκούει κι ἀπαντᾶ στό ἕνα «Κύριε, ἐλέησον», ἀνάλογα μέ τήν καθαρότητα καί τήν ἁπλότητα, πού ἔχουμε μέσα μας. Χίλια «Κύριε, ἐλέησον» νά φωνάξης, ἐφ᾿ ὅσον κάνης τό κακό καί παραμένης ἀμετανόητος στήν πρᾶξι τῆς ἁμαρτίας, δέν θά πιάσουν ποτέ τόπο.
Τό «Κύριε ἐλέησον» κάνει θαύματα, ὅταν εἴμεθα καθαροί. Τό συναντᾶμε ἄλλωστε πολλές φορές στό Εὐαγγέλιο:
» Ἐλέησον ἡμᾶς, Κύριε, υἱός Δαυίδ «, φώναζαν οἱ δυό τυφλοί, οἱ ὁποῖοι βρίσκονταν στήν ἄκρη τοῦ δρόμου, καί εὐθύς ἀμέσως ἀνέβλεψαν (4).
» Ἰησοῦ ἐπιστάτα, ἐλέησον ἡμᾶς…», φώναξαν οἱ δέκα λεπροί ἀπ᾿ τήν ἄκρη τῆς πόλεως καί «ἐν τῷ ὑπάγειν αὐτούς ἐκαθαρίσθησαν » (5).
» Κύριε, ἐλέησόν μου τόν υἱόν, ὅτι σεληνιάζεται » ἐκλιπαροῦσε γιά τό γυιό του ὁ δύστυχος πατέρας, καί ὁ Κύριος ἔκανε τό θαῦμα Του (6).
Στή θάλασσα τῆς Τιβεριάδος, ὅταν ἔπιασε φουρτούνα, οἱ Μαθητές φοβήθηκαν ἀπό τό ὕψος τῶν κυμάτων καί τρομαγμένοι ξύπνησαν τόν Κύριο, λέγοντας: «Κύριε, σῶσον ἡμᾶς, – ἐλέησον ἡμᾶς – ἀπολλύμεθα» (7). Κι ὁ Κύριος σηκώθηκε, ἐπετίμησε τούς ἀνέμους καί τήν ἀγριεμένη θάλασσα καί τό θαῦμα ἔγινε!
Τί φώναζε ἡ Χαναναία πίσω ἀπό τόν Χριστό; Τί ἐκλιπαροῦσε; » Ἐλέησόν με, Κύριε υἱέ Δαυίδ· ἡ θυγάτηρ μου κακῶς δαιμονίζεται…» Καί ἀφοῦ ὁ Κύριος δοκίμασε τήν πίστι της, γιά νά παραδειγματιστοῦν οἱ ἐπερχόμενες γενεές μέχρι καί σήμερα, ἔκανε τό θαῦμα καί εἶπε: » Ὥ γύναι, μεγάλη σου ἡ πίστις! γενηθήτω σοι ὡς θέλεις» (8).
Ἀπό αὐτό τό «Κύριε, ἐλέησον» ξεκινᾶ καί ἡ θεολογία τῆς Νοερᾶς Καρδιακῆς Προσευχῆς.
Κάποτε μιά ψυχή μοῦ διηγήθηκε αὐτό πού τῆς συνέβη κατά τή διάρκεια νυκτερινῆς προσευχῆς. Προσηύχετο μέ κομποσχοίνι στό Ὄνομα τοῦ Ίησοῦ Χριστοῦ, » Κύριε, Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με… Ἰησοῦ μου, ἔλεος…» Ἔκανε αὐτή τήν προσευχή μιά ὥρα, δύο ὥρες, τρεῖς, τέσσερες… πολλή προσευχή. Σκυμμένη, βυθισμένη μέσα στό «χῶρο» τῆς καρδιᾶς της.
Κάποια στιγμή, μέσα στήν ἡσυχία, καί σέ μιά κατάστασι πού δέν μπορεῖ νά ὁριση ἡ ψυχή, ἐμφανίσθηκε μπροστά της, μπροστά στήν προσευχόμενη ψυχή, τήν εὐρισκόμενη ἐν ἐκστάσει, ὁ διάβολος ὁλόκληρος! Ὁ διάβολος ἔπεσε στά γόνατα καί τῆς εἶπε:
– Σέ παρακαλῶ… ( Ὁ διάβολος νά παρακαλῆ!!! Ὁ διάβολος, πού εἶναι ὁ φόβος καί ὁ τρόμος ἡμῶν τῶν χριστιανῶν, τῶν δειλῶν καί ὀλιγοπίστων… ὁ διάβολος νά γονατίζη καί νά παρακαλῆ!) σέ παρακαλῶ μή λές! Μή τό λές αὐτό τό Ὄνομα (τοῦ Χριστοῦ δηλαδή) κι ἐγώ θά σοῦ χαρίσω ὅλον τόν κόσμο!
Τῆς εἶπε: «Μήν προσκυνᾶς τό Ὄνομα τοῦ Κυρίου, κι ἐγώ θά σοῦ χαρίσω ὅλον τόν κόσμο. Θά σοῦ δώσω ὅση δόξα θέλεις, ἐξουσία καί δύναμι.» Καί ἐπειδή ἐπρόκειτο γιά νεαρό ἄτομο, πρόσθεσε: «Καί ἔρωτες πολλοί θά σέρνωνται στά πόδια σου, μόνο μή λές αὐτό τό Ὄνομα!» (9).
Τό «Κύριε, ἐλέησον» στή Θεία Λειτουργία μᾶς δείχνει τρία πράγματα:
Πρῶτον: ὅτι ἡ ἱερουργία γίνεται ὄχι μόνο ἀπό τόν Ἱερέα Λειτουργό ἀλλά καί ἀπό τήν ὑποχρεωτική παρουσία τοῦ λαοῦ καί ἰδιαιτέρως τῶν ἀγαθῶν, ἀθώων παιδιῶν.
Δεύτερον: μέ τίς δυό αὐτές λέξεις «Κύριε, ἐλέησον», ὁμολογοῦμε πώς, ὅσα ἀγαθά μᾶς χρειάζονται (οὐράνια καί ἐπίγεια,), τά παίρνομε δωρεάν ἀπό τό Θεόν.
Καί τρίτον: ὅτι, γιά νά σωθοῦμε, ἔχουμε ἀνάγκη ἀπό τό θεῖον ἔλεος. Χωρίς τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ, σωτηρία δέν ὑπάρχει.
«φωνῇ μου πρός Κύριον ἐκέκραξα, καί ἐπήκουσέ μου
ἐξ ὄρους ἁγίου αὐτοῦ»
(Ψαλμ. 3:5)
Τή μεγάλη ἀπόφασι ἀνάμεσα στόν Θεό καί στόν ἄνθρωπο πού ἁμαρτάνει, τήν γεφυρώνει ἀποκλειστικά καί μόνο τό θεῖο ἔλεος. Οὔτε τά ἔργα μας, οὔτε οἱ δῆθεν ἀρετές μας καί οἱ νηστεῖες μας, οὔτε οἰ ἀγρυπνίες μας, οὔτε οἱ δῆθεν ἀρετές μας καί οἱ νηστεῖες μας, οἱ ἐλεημοσύνες μας μᾶς σώζουν!
Χρειάζονται, ἀλλά δέν μᾶς σώζουν. Τίποτε ἄλλο δέν «ὑποχρεώνει» τόν ἐν Τριάδι Θεό νά μᾶς σώση, νά κατεβαίνη ἀπό τόν οὐρανό ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ καί νά γίνεται ἄνθρωπος, ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός, νά πάσχη, νά σταυρώνεται, νά πεθαίνη, γιά νά ἀνατηθῆ ἐν δόξῃ, παρά μόνο τό πανάγιον ἔλεός Του!
Γι᾿ αὐτό, ἡ ἀδιάκοπη καί ἡ συνεχής ἐπίκλησις στή Θεία Λειτουργία μικρῶν καί μεγάλων, ἡ πιό σύντομη δέησις, ἡ πιό δραστική παράκλησις καί ἡ πιό θερμή ἱκεσία καί προσευχή εἶναι τό «Κύριε, ἐλέησον». Μ᾿ αὐτές τίς λέξεις ἐκφράζεται ἡ ἀληθινή καί σωστή θέσις μας ἀπέναντι στό Θεό καί σ᾿ ὅλο τό μυστήριο τῆς σωτηρίας μας.
Τό 1979 στόν Ἱερό Ναό Ἁγίου Κωνσταντίνου Πειραιῶς, ἔγινε Θεία Λειτουργία ἀνήμερα τῆς μνήμης τοῦ Ἁγίου Νεκταρίου. Λειτουργοῦσε ἕνας ἱερεύς μέ τό διάκονο τοῦ Ναοῦ. Στό τέλος, εἶπαν τό «Δι᾿ εὐχῶν», μοίρασαν τό Ἀντίδωρο, ἔφυγε ὅλος ὁ κόσμος. Ὁ ἱερεύς, ὥσπου νά καταλύση, νά διπλώση τά ἄμφια κλπ, ἄργησε λίγο, καθώς καί ὁ διάκονος. Τελικά βγῆκαν ἀπό τόν Ναό. Τούς περίμενε ἔξω, στήν πόρτα, ὅλο ἀγωνία μιά γνωστή τους εὐσεβής χριστιανή.
–Τί κάνεις ἐδῶ, τί περιμένεις; τή ρώτησε ὁ ἱερεύς.
– Περιμένω νά βγῆ ὁ Δεσπότης, πού λειτούργησε μαζί σας, γιά νά πάρω τήν εὐχή του. Τό θέλω πολύ. Ποῦ εἶναι; Μά, παπᾶ μου, ἔλαμπε ὁλόκληρος! Ἄστραφτε!
Κοκκάλωσε ὁ ἱερεύς! Ἀλλά εὐτυχῶς μέ εὐστροφία ἐκείνη τήν ὥρα τῆς ἀπάντησε:
–Ὥ, ἔχει ὥρα, καημένη, πού ἔφυγε ἀπ᾿ τήν πλαϊνή πόρτα τοῦ Ἱεροῦ!
Καί ἡ γυναίκα φεύγοντας σταυροκοπιόταν συνέχεια κι ἔλεγε: «Κύριε, ἐλέησον!
«Κύριε, ἐλέησον! «Κύριε, ἐλέησον! Μά τί Δεσπότης ἦταν αὐτός! (10).
Ἄς ζητοῦμε ἔλεος ἀπό τόν Θεό, ἀνεξαρτήτως ὡρῶν καί στιγμῶν, γιά τόν ἑαυτό μας, γιά τούς δικούς μας καί τά παιδιά μας, γιά τούς συγγενεῖς καί τούς φίλους, γιά ὅλους τούς Ὀρθοδόξους χριστιανούς. Διότι μόνο τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ θά σώση κι ἐμᾶς καί τούς ἄλλους καί τήν Πατρίδα μας.
«Κύριε, ἐλέησον! «Κύριε, ἐλέησον! «Κύριε, ἐλέησον»
Καί μή ξεχνᾶτε νά ζητᾶτε ἔλεος καί γιά μένα.
*************
1. Ι. Μ. Σερβίων καί Κοζάνης, «Λόγος οἰκοδομῆς, ἡ Θεία Λειτουργία», Κοζάνη 1982, σελ. 26.
2. ΔΙΑΤΑΓΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ, βιβλίο Η, ΒΕΠΕΣ τ. 2, σελ. 150.
3. Ματθ. 6:33.
4. Ματθ. 20:30.
5. Λουκ. 17:, 13 – 14.
6. Ματθ. 17:15.
7. Ματθ. 8:25.
8. Ματθ. 15:22 -28.
9. Ἀπό τίς προσωπικές μου σημειώσεις.
10. Ἀπό τίς προσωπικές μου σημειώσεις.
Πρωτ. Στεφάνου Κ. Ἀναγνωστόπουλου
Ἀπό τό βιβλίο: «ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ»
