Τό ἐνδιαφέρον τοῦ Χρυσοστόμου γιά τούς νέους

1. Εἰσαγωγικά

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος στά πολυπληθῆ ἔργα του πολλές φορές κάνει λόγο γιά τούς νέους. Ἔχει πάρα πολλούς χαρακτηρισμούς πού ἀφοροῦν τή νεότητα καί ἀναφέρεται συχνά στίς διάφορες ἐκδηλώσεις τῶν νέων. Ἄς ἀναφέρουμε γενικές ἐπισημάνσεις τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου γιά τήν ἡλικία τῆς νεότητος. 

Λέγει π. χ. πὼς ὁ πνευματικός ἀγώνας εἶναι πάντοτε ἴδιος σέ ὅλες τίς ἡλικίες. Δέν ὑπάρχει ἡλικία πού νά μήν ἔχει ἀγώνα καί ἱδρῶτες καί πόνους. Ἡ ἔνταση τοῦ ἀγῶνος ὅμως εἶναι διαφορετική σέ κάθε ἡλικία. Μπορεῖ κάποιος νά δεῖ νέους νά ἀγωνίζονται μέ συνέπεια καί γέροντες νά ζοῦν μέσα στά πάθη τους «Μή τοίνυν μηδείς προβαλλέσθω μήτε νεότητα μήτε γῆρας εἰς ἀπολογίαν ραθυμίας· ἐπεί καί νῦν πολλοί παρ' ἡμῖν νέοι τό πνευματικόν τοῦτο πληροῦσι θέατρον, οἱ δέ γεγηρακότες ἐν ἱπποδρομίαις ἀσχημονοῦσι· ἕτεροι δ' αὖ πάλιν γέροντες μετά τῆς πολιᾶς καί τῇ ἀκροάσει κοσμοῦνται, νέοι δέ τήν νεότητα διά τῆς θεωρίας τῆς ἐκεῖσε ἀλογωτέραν κατασκευάζουσιν...» (PG 63, 518). Ἀναφέρει μάλιστα τούς τρεῖς παῖδες πού κατεπάτησαν τήν κάμινον, ὅταν «νέοι σφόδρα καί μειράκια ἦσαν κομιδῇ » (ὅπ.π.). 

Σέ ἄλλη ὁμιλία του θά μιλήσει αὐστηρά στούς νέους πού προβάλλουν τήν ἡλικία τους γιά νά πέσουν στήν ἁμαρτία. Ἐάν δέν ὑπάρχει κανείς στήν νεαρή ἡλικία πού νά ἀγωνίζεται, τότε ἴσως εἶχαν κάποια δικαιολογία· ὅμως « εἰ δέ εἰσί, πόθεν ἕξετε εἰπεῖν (ἐσεῖς δηλαδή οἱ νέοι) ὅτι οὐκ ἠδυνήθημεν κατασχεῖν τήν φλόγαν τῆς ἐπιθυμίας » (PG 62, 427). 

Μπορεῖ κάποιος νά εἶναι νέος καί νά ἔχει φρόνηση πολιοῦ ἀνθρώπου καί νά σκέπτεται συνετά καί σοφά ὅπως ὁ Δαυίδ· « οὗτος τοίνυν ὁ Δαυΐδ, νέος ὤν καί μειράκιον κομιδῇ, καί πατρός ἀσήμου καί τῇ γῇ προσέχων καί τοῖς ποιμνίοις,... οὐδέν κοινόν ἔχων μετά τῶν βιωτικῶν πραγμάτων, ἀλλ' ἐκ πρώτης ἡλικίας τῇ συντρόφῷ τῆς ἀρετῆς ἡσυχίᾳ συζῶν... τήν βασιλείαν τῶν οὐρανῶν ἐμελέτησεν.

Οὗτος τοίνυν νέος ἦν, κομιδῇ μειράκιον, νέος μέν τῇ ἡλικίᾳ, πεπολιωμένος δέ τῇ διανοίᾳ » (PG 55, 567). Δέν εἶναι ἡ διαφορά τῆς ἡλικίας πού δημιουργεῖ τήν ἀρετή στόν ἄνθρωπο. Ἡ ἐπισήμανση τοῦ Χρυσοστόμου βρίσκεται « ἐν τῇ διαφορᾷ τῆς γνώμης· κἄν ᾖς ράθυμος, οὐδέν σέ ὠφελήσει τό γῆρας » (ὁ. ὅπ ). 

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος πολλές φορές ἀφοῦ κάνει τίς σπουδαῖες αὐτές παρατηρήσεις, δέν παραλείπει νά περιγράψει καί τούς κινδύνους πού διατρέχει ἡ ἡλικία τῆς νεότητος, πού εἶναι μάλιστα καί πάρα πολλοί καί ὑπέρ τό δέον ἐπικίνδυνοι.

2. Οἱ κίνδυνοι τῆς νεότητας

Κατ' ἀρχήν πρέπει νά ποῦμε πώς τονίζει κατά κόρον σέ πολλές ὁμιλίες του πώς ἡ νεότης εἶναι χαλεπή καί δυσκολοκυβέρνητη· «χαλεπόν ἡ νεότης, ὅτι εὐρίπιστον, εὐεξαπάτητον, εὐόλισθον καί σφοδροτέρου δεῖται τοῦ χαλινοῦ· πυρά γάρ τίς ἐστι τῶν ἔξωθεν ἐπιλαμβανομένη ἁπάντων, ραδίως ἐκκαιομένη » ( PG 49, 21). Θά κάνει ὁ ἅγιος πολλές σωστές διαπιστώσεις γιά τήν ἐπικίνδυνη ἡλικία τῆς νεότητας.

Ἐπειδή λείπει ἡ πεῖρα πού μᾶς κάνει νά ἀποφεύγουμε τούς κινδύνους καί ἐπειδή εἶναι ἀκμαῖες οἱ δυνάμεις τοῦ σώματος καί ἐπειδή οἱ ἐσωτερικές ροπές τοῦ νέου εἶναι ἰσχυρότατες, πέφτει σέ πολλά σφάλματα καί μάλιστα καταμολύνει τήν ψυχή μέ ἁμαρτήματα. Ἡ εὐφάνταστη ψυχή τοῦ νέου τόν κάνει νά κυνηγάει φαντάσματα πού τά περνάει γιά πραγματικότητες. Δίνει ἀξία σέ καταστάσεις πού εἶναι παροδικές καί ἐφήμερες. 

Ἄς ἀφήσουμε ὅμως νά τά περιγράψει ὁ ἴδιος σέ μιὰ θαυμαστή ἀποστροφή τῆς ὁμιλίας του: «ποῦ τό κάλλος τῆς νεότητος τό πολυφάνταστον· νεότης ἡ ἀναίσθητος, ἡ μακρᾶς ἐλπίδας ζωῆς ἔχουσα· νεότης, ἡ στασιώδης καρδία, ἡ πολυμέριμνος ἡδονή· νεότης, ἡ πολλά καί πολλάκις συμπίπτουσα, ἡ κακῶς τήν σάρκα κολακεύουσα· νεότης, ἡ πρός πρός ἀπάτην κολακευομένη, ἡ πηλός, ἡ ταλαίπωρος, ὁ χόρτος ὁ εὐμάραντος, ὁ στάχυς ὁ ἑτοιμόφθορος· νεότης, τό ἐνύπνιον τό εὐληθάργητον, ἡ σκιά ἡ ἀνυπόστατος· νεότης,... ἡ ἄπονος καρδία, ὁ ἀνατεταμένος ὀφθαλμός, ὁ λύχνος ὁ ἑτοιμόσβεστος· νεότης, ὁ βρασμός τῶν αἱμάτων καί συνήθεια τῶν σπιλωμάτων· νεότης, ὁ δυσήνιος ἵππος καί πρός πᾶσαν ἐξολόθρευσιν ἐπιτήδειος » ( PG 60, 725). 

Πολύ χαρακτηριστική καί γενική εἶναι ἡ γνώμη τοῦ ἱεροῦ πατρός γιά τή νεότητα. Οἱ ἔφηβοι μοιάζουν μέ τούς ὀνοκενταύρους « καί γάρ ἀγρίας ἔχοντες ἐπιθυμίας, οὕτω πηδῶσιν, οὕτω λακτίζουσιν, ἀχαλίνωτοι περιϊόντες καί τῇ σπουδῇ πρός οὐδέν τῶν δεόντων χρώμενοι » ( PG 58, 582). Οἱ νεανικές ὁρμές πολλές φορές εἶναι ἀκατάσχετες.

3. Οἱ ἐπιθυμίες τῶν νέων

Ἄς ἀναφέρουμε ἐπιγραμματικά ὁρισμένες γνῶμες τοῦ ἱεροῦ πατρός πού ἔχουν σχέση μέ τίς ἐπιθυμίες τῶν νέων καί τίς ἐπιδιώξεις τους. 

Οἱ νέοι κατά κανόνα θέλουν νά ζοῦν μέσα στήν τρυφή καί στήν καλοπέραση. Θέλουν νά εἶναι ντυμένοι μέ τά καλύτερα ροῦχα καί νά πραγματοποιοῦν κάθε ἐπιθυμία βλαβερή καί αἰσχρή. Ἔτσι ἐνδίδουν σέ πολλές συνειδησιακές παραχωρήσεις καί μηχανεύονται τά πάντα γιά νά ἀποκτήσουν τό ἐπιθυμητό. «Ἐντεῦθεν πολλοί τῶν νέων καί τήν ὥραν ἀπέδοντο, καί παράσιτοι τοῖς εὐπόροις ἐγένοντο, καί ἑτέρας δουλοπρεπεῖς ὑπέμειναν διακονίας, ἀντί τούτων ὠνούμενοι, τό τὰς τοιαύτας ἐπιθυμίας πληροῦν ( PG 58, 503). 

Οἱ νέοι κατά κανόνα ρέπουν στά σαρκικά ἁμαρτήματα. Ὁ ἅγιος προτρέπει τούς γονεῖς νά περιφρουροῦν τά παιδιά τους ἀπό σαρκικούς κινδύνους καί μάλιστα εἰσηγεῖται νά νυμφεύονται ἐνωρίς οἱ νέοι, γιά νά ἀποφεύγουν τήν πορνεία. 

Ὀφείλουν ἀπό τήν παιδική ἡλικία νά βάλουν καλά θεμέλια στά παιδιά τους. « Ἄν τοίνυν ἄνωθεν καί ἐκ πρώτης ἡλικίας ὅρους αὐτῇ πήξωμεν καλῶς, οὐ δεηθόμεθα πολλῶν μετά ταῦτα πόνων, ἀλλ' ἡ συνήθεια νόμος αὐτοῖς ἔσται λοιπόν. Μηδέν ἐῶμεν αὐτούς τῶν ἡδέων καί βλαβερῶν ποιεῖν, μηδέ ὡς παισί χαριζώμεθα· ἐν σωφροσύνῃ μάλιστα διατηρῶμεν αὐτούς· τοῦτο γάρ πάντων πλέον τήν νεότητα λυμαίνεται. Πρός τοῦτο πολλῶν δεῖται τῶν ἀγώνων, πολλῆς τῆς προσοχῆς. Ταχέως αὐτοῖς γυναίκας ἄγωμεν, ὥστε καθαρά αὐτῶν καί ἀνέπαφα τά σώματα δέχεσθαι τήν νύμφην· οὗτοι οἱ ἔρωτες θερμότεροι. Ὁ πρό τοῦ γάμου σωφρονῶν, πόλλῳ μᾶλλον μετά τόν γάμον· ὁ δέ μαθῶν πορνεύειν πρό τοῦ γάμου, καί μετά τόν γάμον ποιήσει» ( PG 62, 546). 

Βλέπουμε πώς ἡ συνήθεια γίνεται δεύτερη φύση, ὅταν μάλιστα ἀποκτηθεῖ κατά τή νεαρή ἡλικία. Τά παιδιά εἶναι μεγάλη παρακαταθήκη. Ὀφείλουμε νά τά φροντίζουμε γιά νά μήν τά κλέψει ὁ πονηρός καί τά ὁδηγήσει σέ ἁμαρτωλές καταστάσεις· « μή ὁ πονηρός ἡμᾶς αὐτούς ἀφέληται » ( ὅπ.π. ). 

Στό θέμα τῶν σαρκικῶν πειρασμῶν τῶν νέων μεγάλη εὐθύνη ἀποδίδει ὁ ἅγιος στά πονηρά θεάματα. Τά θέατρα τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἦταν θέατρα πορνικά πού κατέστρεφαν τήν ψυχή τῶν νέων. Ἄς δοῦμε τί λέγει πάνω σέ αὐτό τό σημεῖο: « Εἰ βούλεσθε τήν αἰτίαν ἐγώ λέγω. Οὐ γάρ ἡ νεότης αἰτία· ἐπεὶ ἔμελλον πάντες οἱ νέοι ἀκόλαστοι εἶναι· ἄλλ' ἡμεῖς ἑαυτούς ὠθοῦμεν εἰς τήν πυράν. Ὅταν γάρ ἀνέλθῃς εἰς θέατρον καί καθίσῃς γυμνοῖς μέλεσι γυναικῶν τούς ὀφθαλμούς ἑστιῶν, πρός μέν καιρόν ἥσθης, ὕστερον δέ πολύν ἐκεῖθεν ἔθρεψας τόν πυρετόν » ( ὅπ.π. 428). Οἱ ἄτοποι ἔρωτες, ὅπως λέγει, καταστρέφουν τήν ψυχή τοῦ νέου. 

Ὁ ἱερός Χρυσόστομος γνωρίζει ἄριστα πώς τά χρήματα διαφθείρουν τήν ψυχή τῶν νέων καί τήν ὁδηγοῦν σέ διάφορα ἁμαρτήματα. Ξέρει πώς ὁ πλοῦτος συμβαδίζει μέ τήν πορνεία καί τήν ἀνηθικότητα ἤ διευκολύνει ἄλλες ἁμαρτωλές καταστάσεις: « ὅταν δέ καί χρημάτων περιουσίαν προσλάβῃ (ἐννοεῖται ἡ νεότης ) καθάπερ πυράν τήν ὕλην τῶν χρημάτων δεξαμένη, τοσαύτην ἀνάπτει τήν κάμινον, ὡς ὁλόκληρον ἐμπρῆσαι τοῦ νέου τήν ψυχήν. Πότε γάρ ὁ τοιοῦτος δυνήσεται σωφροσύνης ἐπιμελήσασθαι καί ἀκολασίαν φυγεῖν, καί τούς ὑπέρ τῆς ἀρετῆς πόνους ἀναδέξασθαι ἤ τι ἕτερον πνευματικόν;» ( PG 54, 515). Κανένα πνευματικό ἔργο δέν μπορεῖ νά φέρει εἰς πέρας ἕνας νέος πού δέθηκε μέ τήν ἐπιθυμία τῆς ἐπιδιώξεως τῶν χρημάτων. 

Ἐνδιαφέρουσα εἶναι ἡ σύγκριση πού κάνει ὁ ἅγιος μεταξύ τῶν γερόντων ἔναντι τῶν νέων καί τό ἀντίθετο. Ὑπάρχουν γέροντες πού ἔχουνε νεανικό φρόνημα καί « ὥσπερ ἐν γήρᾳ νέοι εἰσίν, οὕτω καί τοὐναντίον » ( PG 63, 66). Ἐκεῖνο πού κάνει τόν νέο νά εἶναι ἀξιοπρεπής καί τόν γέροντα ὁμοίως εἶναι ἡ συμπεριφορά καί ἡ προαίρεσή τους. Δέν ἀνέχεται ὁ ἅγιος νά σύρεται ὁ νέος στήν ἁμαρτία λόγω τῆς ἡλικίας του. 

Ἐκεῖ πού βλέπει πολλά ἐλαφρυντικά εἶναι ὅταν ἕνα νέο τόν βάλει κάποιος νά διοικήσει. Ἐπειδή δέν ἔχει πεῖρα μπορεῖ νά πέσει ἔξω: «Νέος γάρ ἐκεῖ δύναται συγγνώμην ἔχειν μόνον, ὅταν εἰς διοίκησιν πραγμάτων καλῆται, ὅταν ἄπειρος ᾖ, ὅταν χρόνου δεῖται καί πείρας, ὅταν δέ δέῃ σωφροσύνην καί ἀνδρείαν ἐπιδείξασθαι, οὐκέτι, οὐδέ ὅταν δέῃ χρημάτων κρατεῖν » ( ὅπ.π. ). Ἄλλο πρᾶγμα ἡ διοίκηση τῶν πραγμάτων καί ἄλλο πρᾶγμα ἡ ἀντιμετώπιση τῶν ἁμαρτημάτων καί τῶν παθῶν. 

Στό πρῶτο ὁ Χρυσόστομος βρίσκει πολλά ἐλαφρυντικά, ἐνῶ στό δεύτερο μᾶλλον εἶναι αὐστηρός. Προχωρεῖ ὁ ἅγιος καί τονίζει πώς ἕνας γέροντας λόγω τῶν ἐξασθενημένων δυνάμεών του δέν μπορεῖ νά συγκρατήσει τόν ἑαυτό του καί μπορεῖ νά παραφερθεῖ. Ἀντίθετα « οὗτος δυνάμενος, ἐάν θέλῃ, ἀρκεῖν ἑαυτῷ, ποίας ἄν τύχοι συγνώμης, μή βουλόμενος, ὅταν ἁρπάζῃ μᾶλλον τοῦ γέροντος, ὅταν μνησικακῇ, ὅταν ἐξουθενῇ, ὅταν μή προΐστηται μᾶλλον τοῦ γέροντος, ὅταν πολλά φθέγγηται ἀκαίρως, ὅταν ὑβρίζῃ, ὅταν λοιδορῆται, ὅταν μεθύῃ ;» ( ὅπ.π. ). 

Μάλιστα γιά νά κάνει πιό πειστικό τόν λόγο του, ἀναφέρει πώς μέσα στήν Ἐκκλησία πού μιλοῦσε, ἔβλεπε πολλούς νέους νά παρακολουθοῦν, ἐν ἀντιθέσει μέ πολλούς γέροντες πού πῆγαν νά παρακολουθήσουν ἱπποδρομίες: « ἐπεὶ καί νῦν πολλοί παρ' ἡμῖν νέοι, τό πνευματικόν τοῦτο πληροῦσιν θέατρον, οἱ δέ γεγηρακότες ἐν ἱπποδρομίαις ἀσχημονοῦσι· ἕτεροι δ' αὖ πάλιν γέροντες μετά τῆς πολιᾶς καί τῇ ἀκροάσει κοσμοῦνται, νέοι δέ τήν νεότητα διά τῆς θεωρίας τῆς ἐκεῖσε ἀλογωτέραν κατασκευάζουσιν. Εἰ γάρ καί πολλοί οἱ παρόντες ἡμῖν, ἀλλ' οὐκ ἔχω κόρον· οὐ γάρ πολλούς ἠβουλόμην παρεῖναι μόνον, ἀλλά πάντας καί μηδένα τῆς ἐκκλησίας ἀπολιμπάνεσθαι· ὥστε, ἕως ἄν φάνηται κἄν εἷς ἀποβουκολούμενος, διαρρήγνυμαι καί διακόπτομαι ταῖς ὀδύναις » ( ὅπ. π.). Ἤθελε ὁ ἅγιος ὅλοι νά εἶναι στήν ἐκκλησία. Ἐάν κάποιος νέος ἀπεκόπτετο ἀπό τή σύναξη τῆς ἐκκλησίας, στεναχωριόταν καί τόν καταλάμβαναν ὀδύνες. 

Οἱ θεραπεῖες τῶν παθῶν τῶν νέων εἶναι ὁλόκληρη ἐπιστήμη. Ὁ ἅγιος λέγει πώς ἡ τέχνη τῆς διαπαιδαγωγήσεως καί διαπλάσεως τῶν νέων εἶναι μεγάλη. Ἄς δοῦμε πῶς τεκμηριώνει τήν ἄποψή του αὐτή. «Ὑπάρχουν ἀκόμη (στίς Παροιμίες Σολομῶντος ) αἰνίγματα καί λόγια ἀσαφῆ, τά ὁποῖα ἐνῶ ἐκ πρώτης ὄψεως εἶναι τόσο καθαρά, στεναχωροῦν ἐκεῖνον πού τά διαβάζει, γιατί δέν φανερώνουν ἀμέσως τίποτε, οὔτε δίνουν καί κάποια ὑπόνοια. Ὅταν ὅμως ἐξετασθοῦν μέ προσοχή, τότε δείχνουν τό βαθύ νόημά τους. Ὅπως λέγει «Τρία πράγματα μοῦ εἶναι ἀδύνατο νά ἐννοήσω. Τό δέ τέταρτο ἀκόμη περισσότερο μοῦ μένει ἀκατάληπτο. Τά ἴχνη τοῦ ἀετοῦ πού πετᾶ, τά ἴχνη τοῦ πλοίου πού ταξιδεύει στήν θάλασσα καί τίς σκέψεις, τίς ἐνέργειες καί τίς παρεκτροπές τοῦ νέου ἀνθρώπου ( PG 56, 373). 

4. H διαπαιδαγώγηση τῶν νέων

Μεγάλη βαρύτητα δίνει ὁ ἅγιος στήν διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν. Ἐπισημαίνει πώς μετά τήν ἡλικία τοῦ μειρακίου ὁ νέος εἰσέρχεται στήν ἐφηβεία. Εἶναι τρικυμισμένη ἡ ἡλικία αὐτή καί οἱ ἄνεμοι πού πνέουν εἶναι βίαιοι. Ὅπως στό Αἰγαῖο πέλαγος πνέουν σφοδροί ἄνεμοι, ἔτσι καί ὁ ἄνεμος τῶν ἐπιθυμιῶν ταλαιπωρεῖ τήν νεότητα. Στήν ἡλικία αὐτή δέν βλέπει διόρθωση ὁ ἅγιος: « καί αὕτη μάλιστα ἡ ἡλικία διορθώσεως ἔρημος· οὐ διά τό ἐνοχλῆσθαι μόνον σφοδρότερον, ἀλλά καί διά τό τά ἁμαρτήματα μή ἐλέγχεσθαι » ( PG 58, 737). Αὐτό φέρνει τούς παιδαγωγούς καί τούς δασκάλους σέ ἀμηχανία. 

Οἱ νέοι λόγω τῆς ἡλικίας τους μοιάζουν μέ ἀκαλλιέργητη γῆ, ἡ ὁποία βλαστάνει ἀπό παντοῦ πολλά ἀγκάθια: « πολλὰς πολλαχόθεν ἐκφέρουσα τάς ἀκάνθας » ( PG 58, 504). Τούς νέους παιδαγωγοῦμε μέ σύστημα. Ἡ ἀγωγή νά εἶναι ἀνάλογη μέ τήν ἡλικία. «Στήν περίπτωση τῶν παιδιῶν, γιά ἐκεῖνα μέν πού εἶναι πολύ μικρά ἀκόμη, οἱ γονεῖς παρέχουν βέβαια πράγματα, ὅπως παπούτσια, φορέματα, χρυσαφικά καί βραχιόλια, ὅταν ὅμως μεγαλώσουν, ἀφοῦ τούς ἀφαιρέσουν αὐτά, δίνουν ἄλλα μεγαλύτερα, δηλαδή φροντίζουν γιά τήν ἐπιτυχία τους στό δικηγορικό βῆμα, γιά τήν κατάληψη λαμπρῆς θέσης στήν πολιτεία, γιά τή δημιουργία φιλικῶν δεσμῶν μέ τά βασιλικά ἀνάκτορα, τούς προσφέρουν ὑψηλές θέσεις καί ἀξιώματα, ἀπομακρύνοντας ἔτσι αὐτά ἀπό κάθε παιδική φιλοδοξία» ( PG 55, 55). 

Στίς γενικές του παρατηρήσεις γιά τούς νέους ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος θά πεῖ πώς πρέπει νά παρασκευάσουμε τούς νέους « ὥστε δύνασθαι πρός τούς πάντας ἀντέχειν καί μή ξενίζεσθαι τοῖς ἐπιοῦσιν· ἐκτρέφωμεν αὐτούς ἐν παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου καί πολύς ἡμῖν ὁ μισθός ἀποκείσεται » (Πρός Ἐφεσίους, 21η Ὁμιλία, ἐκδ. ΕΠΕ, τ. 21, 265-266). Νά μάθουμε τούς νέους νά μήν εἶναι μαλθακοί ἀλλά καί νά σκληραγωγοῦνται. 

Νά τούς διαπαιδαγωγήσουμε νά περιμένουν καί τά λυπηρά στή ζωή τους. Ἐάν οἱ ἀγαλματοποιοί πού φτιάχνουν τούς ἀδριάντες τῶν βασιλέων, ἀπολαμβάνουν μεγάλης τιμῆς « ἡμεῖς τήν βασιλικήν εἰκόνα καλλωπίζοντες (εἰκών γάρ τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος)» (ὅπ.π.). Μάλιστα τονίζει πώς θά ἀπολαύσουμε μύρια ἀγαθά. Εἶναι δυνατό νά κάνεις τά πάντα, λέγει ὁ ἅγιος στόν πατέρα, νά στέλνεις τό παιδί σου σέ τέχνες καί σέ διδασκαλεῖο καί νά προβαίνεις σέ πολλές ἄλλες ἐνέργειες, « ἐν δέ παιδείᾳ καί νουθεσίᾳ Κυρίου μή ἐκτρέφειν τά παιδία;» (ὅπ.π. 21, 252). 

Πολύ αὐστηρός εἶναι ὁ ἱερός Χρυσόστομος γιά ἐκείνους πού παραμελοῦν τήν ἀγωγή τῶν παιδιῶν τους. Μάλιστα λέγει πώς εἶναι χαρακτηριστικό ἐσχάτης ἀνοίας νά ἐπιμελούμεθα τά κτήματά μας καί νά παραμελοῦμε τά παιδιά μας. « Ὅτι τῶν οἰκείων ἀμελοῦμεν, καί τῶν κτημάτων αὐτῶν ἐπιμελούμεθα, τῆς δέ ψυχῆς καταφρονοῦμεν, ἐσχάτης ἀνοίας πράγμα ὑπομένομεν » (PG 51, 237). Κατ' ἐπανάληψη θά τονίσει πώς ἡ διαπαιδαγώγηση τῶν παιδιῶν ἀρχίζει ἀπό τήν ἁπαλή ἡλικία, γιά νά ἐπιτύχει. «Ὅτε εὐήνιος ἦν, καί κομιδῇ νέος, χαλινοῦν μετ ' ἀκριβείας, ἐθίζειν πρός τά δέοντα, ρυθμίζειν, κολάζειν αὐτοῦ τά νοσήματα τῆς ψυχῆς » (ὅπ.π.). 

Φέρνει κι ἄλλο ἐπιχείρημα. Λέγει πώς ὁ Θεός, γιά νά προφυλάξει τούς γονεῖς ἀπό τήν θρασύτητα τῶν παιδιῶν τους, ἔχει νομοθετήσει τό θάνατο γιά κείνους πού κακολογοῦν τόν πατέρα καί τήν μητέρα τους. Πολλές φορές οἱ νέοι στρέφονται ἐναντίον τοῦ Θεοῦ καί οἱ γονεῖς δέ διαμαρτύρονται. 

Ὅποιος εἶναι ἀγνώμων ἀπέναντι στό Θεό, θά εἶναι καί ἀπέναντι στούς γονεῖς· « Ὁ γάρ περί τόν Θεόν ἀγνώμων γενόμενος καί ἀναίσθητος, πολλῷ μᾶλλον εἰς τόν γεγεννηκότα καί εἰς τήν ἑαυτοῦ ψυχήν ἐμπαροινῆσαι δυνήσεται » ( ὅπ.π. στήλ., 238). Βέβαια, συμβαίνει καί τό ἀντίθετο· «οὕτως οἱ τόν πεποιηκώτα θεραπεύοντες ἐν πολλῇ καί τούς γεγεννηκότας ἔχουσι τῇ τιμῇ » (ὅπ.π.). 

Θά καταλήξει ὁ ἅγιος Χρυσοστμος πώς ὅποιος παραμελεῖ τά παιδιά του « διά ταύτην τήν ἁμαρτίαν τήν ἐσχάτην ὑποστήσεται δίκην » (ὅπ.π.). Ἀναφέρει τήν ἱστορία τοῦ Ἠλεί, γιά τονίσει πώς ἡ ἀδιάκριτη ἐπιείκεια πού ἔδειξε στά παιδιά του, τοῦ ἔφερε τό θάνατο. Ἐπίσης ἀναφέρει καί τό παράδειγμα τοῦ Ἀβραάμ πού πάνω ἀπό τήν ἐπιμέλεια τῶν κτημάτων ἔβαζε τήν σπουδή γιά τήν ἀνατροφή τῶν ἐκγόνων του· «Μίμησαι τόν Ἀβραάμ· καί γάρ καί ἐκεῖνος οὐχ ὑπέρ χρημάτων καί κτημάτων ἐσπούδαζεν, ἀλλ' ὑπέρ θείων νόμων, ὅπως αὐτῶν τήν φυλακήν τοῖς ἐκγόνοις μετά ἀκριβείας παρακαταθοῖτο» (ὅπ.π. στήλ. 329). 

Ἀκόμη τονίζει πώς ἡ ἔλλειψη αὐστηρότητας ἀπέναντι στά παιδιά καί στούς νέους μπορεῖ νά τούς προκαλέσει δεινά καί νά δεχθοῦν τήν τιμωρία τῶν νόμων τῆς πολιτείας καί νά «κολάζονται πάντων ὁρώντων », ἀφοῦ βέβαια θά δεχθοῦν οἱ γονεῖς τήν κριτική τῶν πάντων καί θά τούς δακτυλοδείχνουν ὡς ὑπευθύνους γιά τό κατάντημα τῶν παιδιῶν τους (ὅπ. π. στήλ. 329). Γιά τόν Χρυσόστομο τά παιδιά εἶναι χρυσᾶ ἀγάλματα πού στολίζουν τό σπίτι· «Νόμισον ἀγάλματα χρυσᾶ ἔχειν ἐπί τῆς οἰκίας τούς παῖδας» (ὅπ.π.). 

Σέ μιὰ ἄλλη ὁμιλία του γιά τούς γονεῖς καί γιά τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο πρέπει νά διαπαιδαγωγοῦν τά παιδιά τους λέγει· «Θρέψε ἀθλητή γιά τό Χριστό. Δέν λέγω νά τοῦ στερήσεις τό γάμο καί νά τόν στείλεις στίς ἐρημιές καί νά τόν παρασκευάσεις νά προτιμήσει τό βίο τῶν μοναχῶν· «οὐ τοῦτο λέγω». Ἐπιθυμῶ ἀλήθεια, κι αὐτό θά τό εὐχόμουνα σέ ὅλους, ἀλλά ἐπειδή μοῦ φαίνεται φορτίο, δέν ἀναγκάζω κανένα. «Θρέψον ἀθλητήν τῷ Χριστῷ καί ἐν κόσμῳ ὄντα δίδαξον εὐλαβῆ ἐκ πρώτης ἡλικίας» (ΕΠΕ, 30, 640). Πολλοί ἀκούγοντας τά λόγια αὐτά τοῦ Χρυσοστόμου ἔλεγαν· «μήπως πρόκειται νά κάνουμε τό παιδί μου μοναχό;» «Τί δέδοικας δέος πολλοῦ κέρδους ἀνάμεστον ;» Γιατί φοβᾶσαι φόβο ποὺ εἶναι γεμάτος ἀπό κέρδος; « Χριστιανόν αὐτόν ποίησον. Μάλιστα γάρ τοῖς κοσμικοῖς ἀναγκαῖον τά ἐντεῦθεν εἰδέναι διδάγματα, μάλιστα τοῖς παισί » (ΕΠΕ, 21, 250). 

Πάρα πολύ σπουδαῖες παρατηρήσεις κάνει ὁ ἅγιος καί γιά τήν εἰδική παιδεία τῶν νέων. Μάλιστα συνιστᾶ πράγματα ἀνάλογα μέ τήν ἡλικία τους. Τά παιδιά στήν πολύ μικρή ἡλικία δέν εἶναι καλό νά μαθαίνουν «γραώδεις καί ληρώδεις μύθους» (ΕΠΕ 30, 654). Μάλιστα κατακρίνει τούς ἄθεσμους ἔρωτες πού περιγράφονται στούς ἀρχαίους μύθους. Ἀπευθύνεται στόν πατέρα καί τοῦ λέγει νά ἀφηγεῖται διηγήματα. 

«Καταγλύκανε τά διηγήματα ὥστε τινα εἶναι τῷ παιδί καί τερπνότητα καί μή ἀποκάμνειν αὐτῷ τήν ψυχήν » (ὅπ. π. 656) δηλ. νά παρουσιάζει διηγήματα ἀπό τήν Ἁγία Γραφή μέ χάρη, ὥστε καί νά χαίρεται τό παιδί καί νά μήν κουράζεται. π.χ. νά διηγοῦνται οἱ γονεῖς τήν ἱστορία τοῦ Κάιν καί τοῦ Ἄβελ. Νά ἀφηγηθοῦν τό περιστατικό ἄλλοτε ὁ πατέρας καί ἄλλοτε ἡ μητέρα. 

Ὅταν μάλιστα τό καταλάβει τό παιδί, νά τοῦ λένε καί τό κέρδος· «ὁρᾷς ὅσον κακόν ἡ γαστριμαργία; ὁρᾷς ὅσον κακόν ἐστίν φθονεῖν τόν ἀδελφόν » (ὅπ. π. σελ. 660). Ἐπίσης δέν πρέπει ὁ πατέρας νά ἀρκεῖται σ' αὐτό, «ἀλλά καί ἐν ἐκκλησίᾳ χειραγωγῶν ἄγε· καί σπούδασον αὐτόν ἄγειν, ὅταν μάλιστα αὕτη ἡ διήγησις ἀναγιγνώσκεται» (ὅπ. π. σελ. 662). Προφανῶς ὁ ἅγιος προτείνει αὐτό, ἐπειδή ξέρει πώς οἱ ἱστορίες τῆς Γραφῆς εἶναι ἀληθινές καί πρέπει ὁπωσδήποτε τό παιδί νά τίς παραδεχθεῖ καί νά τίς ἀξιολογήσει σωστά γιά τήν πνευματική του πρόοδο. 

Ὁ ἅγιος Χρυσόστομος εἶναι ἀντίθετος νά δίνονται στά παιδιά ὀνόματα τοῦ πατέρα ἤ τῆς μητέρας ἤ τοῦ πάππου καί τοῦ ἐπιπάππου, «ἀλλ' εἰς τά τῶν δικαίων, καί τῶν μαρτύρων, τῶν ἀποστόλων, τῶν ἐπισκόπων. Ἔστω αὐτοῖς καί τοῦτο ζῆλος· ὁ μέν Πέτρος καλείσθω, ὁ δέ Ἰωάννης, ὁ δέ ἑτέραν τινα προσηγορίαν ἑνός τῶν ἁγίων... ( ὅπ. π. σελ. 668). 

Ὁ μέγας Διδάσκαλος τῆς Ἐκκλησίας δικαιολογεῖ τήν προτροπή του γιά τίς διηγήσεις ἀπό τίς Γραφές μέ τά ἀκόλουθα ἐπιχειρήματα. Ἄν ἐντυπωθοῦν τά καλά διδάγματα στήν ἁπαλή ἡλικία, κανείς δέν θά μπορέσει νά τά βγάλει, « ὅταν σκληρά γένηται ὡς τύπος ὥσπερ καί ὁ κηρός» (ΕΠΕ 30, 640). Τό παιδί στήν μικρή ἡλικία ἔχει μέσα του τό φόβο καί μπροστά στούς γονεῖς του εἶναι συνεσταλμένο. Αὐτό ὀφείλει ὁ πατέρας νά τό καλλιεργήσει, γιά νά βάλει στήν ψυχή του τά καλά διδάγματα. «Σύ δέ πρῶτος ἀπολαύεις τῶν ἀγαθῶν, ἐάν υἱόν ἔχῃς καλόν» (ὅπ.π.). 

Ἄλλη τακτική ἀκολουθοῦμε, ὅταν φθάσουν στήν ἥβη. Γράφει σχετικά: «Ἡμεῖς τούς παῖδας τούς ἡμετέρους ὅταν ἡβήσωσι, πολλῷ μείζονα ἀπαιτοῦμεν τά κατορθώματα, καί ἅ ποιοῦντας πρότερον ἐπῃνοῦμεν κατά τήν πρώτην ἡλικίαν, ταῦτα γενομένους ἄνδρας καί κατορθοῦντας οὐκέτι ὁμοίως θαυμάζομεν, ἀλλ' ἕτερα πολλῷ μείζονα ἐκείνῳ κελεύομεν ἐπιδείκνυσθαι ». (PG 48, 594), δηλ. ὅταν τά παιδιά μας γίνουν ἔφηβοι, ἐμεῖς τοῦ ζητᾶμε πολύ μεγαλύτερα κατορθώματα. Καί αὐτά πού ἔκαναν κατά τήν παιδική ἡλικία καί γιά τά ὁποῖα τά ἐπαινούσαμε, αὐτά τά ἴδια ὅταν τά κατορθώνουν τώρα πού ἔγιναν ἄνδρες, δέν τά θαυμάζουμε καθόλου τό ἴδιο, ἀλλά τούς δίνουμε ἐντολή νά παρουσιάσουν ἄλλα πολύ ἀνώτερα ἀπό ἐκεῖνα. 

Σωστό εἶναι, λέγει ὁ Χρυσόστομος, ὅταν αὐξηθεῖ ἡ ἡλικία του νά λέμε στό παιδί καί « φοβερώτερα διηγήματα» (ΕΠΕ 30, 670). Στά δεκαπέντε περίπου χρόνια τοῦ νέου νά τοῦ λέμε « τά περί γεένης » ( ὅπ.π. ). Στά δεκαοχτώ του νά τοῦ μιλήσουμε γιά τόν κατακλυσμό, γιά τά Σόδομα καί τήν καταστροφή τους, τά γεγονότα τῆς Αἰγύπτου, «πάντα ὅσα κολάσεως γέμει, μετά πολλῆς τῆς πλατύτητος » ( ὅπ.π. ). Θέλει ὁ ἅγιος μέ λεπτομέρειες νά ἀναπτύσσουμε στό παιδί καί στό νέο θέματα τῆς Ἁγίας Γραφῆς. Ὅταν μεγαλώσει πιό πολύ νά τοῦ μιλήσουμε γιά τή Καινή Διαθήκη. Ὀφείλουμε νά περιφράττουμε « αὐτοῦ τήν ἀκοήν τοῖς διηγήμασι καί μυρίοις ἑτέροις καί οἴκοθεν παρεχόμενοι τά ὑποδείγματα » ( ὅπ. π.). 

Τήν ψαλμωδία καί τήν ἐκκλησιαστική μελωδία ὁ ἅγιος Χρυσόστομος τήν προτείνει καί γιά τούς νέους. « Μανθανέτω τοίνυν ( ὁ νέος) τῷ Θεῶ ψάλλειν, ἵνα μή σχολάζῃ αἰσχραῖς ᾠδαῖς καί διηγήμασιν ἀκαίροις » ( ὅπ.π., σελ. 652). Κάνει καί τήν πικρή διαπίστωση γιά τήν ἐποχή του πώς οἱ νέοι ξέρουν ὅλα τά κοσμικά καί τούς χορούς, ἐνῶ ἀγνοοῦν τά ψάλματα καί τίς ὠδές. « Νῦν δέ σατανικὰς μέν ᾠδὰς καί ὀρχήσεις ἐροῦσιν οἱ παῖδες οἱ ὑμέτεροι, καθάπερ οἱ μάγειροι καί οἱ ὀψῶναι καί οἱ χορευταί· ψαλμόν δέ οὐδείς οἶδεν, ἀλλά καί αἰσχύνη τό πρᾶγμα δοκεῖ εἶναι καί χλευασία καί γέλως » (ΕΠΕ, 22, 266). 

Ὁ σοφός Παιδαγωγός τῆς Ἐκκλησίας ἅγιος Χρυσόστομος προτείνει κι ἄλλη παιδεία γιά τούς νέους. « Ἔπειτα ἑτέρας ἐπινοῶμεν αὐτῷ τέρψεις ἀβλαβεῖς. Πρός ἄνδρας ἁγίους ἀπάγωμεν, ἄνεσιν παρέχωμεν...» (ΕΠΕ 30, 690). Πολύ σπουδαία ἡ προτροπή τοῦ ἁγίου γιά τά παιδιά. Νά τά πᾶμε νά γνωρίσουν ἁγίους ἄνδρας πού βιώνουν τό Εὐαγγέλιο. Νά δοῦν μέ τά μάτια τους πώς δέν εἶναι ἀνεφάρμοστα τά λόγια τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Γραφῆς. Αὐτό εἶναι τό πιό ἰσχυρό ὅπλο πού προσφέρει στούς γονεῖς γιά τά παιδιά τους. Ἀρκεῖ νά δεῖ κάποιος ἕναν ἅγιο νά ζεῖ μέ συνέπεια τό Εὐαγγέλιο καί νά ἀλλάξει γνώμη γιά τήν καθημερινή του ζωή. Πολλοί ἔτσι πίστεψαν στό Χριστό καί βγῆκαν μέσα ἀπό τήν ἁμαρτία καί ἔβαλαν πνευματική ἀρχή. Γνώρισαν κάποιον ἅγιο ἄνθρωπο καί τόν ἀντέγραψαν. Ἔγιναν μιμητές του, ὅπως κι ἐκεῖνος τοῦ Χριστοῦ. 

5. Ἐπιλογικά 

Τελειώνοντας ὅλες αὐτές τίς παρατηρήσεις, τίς ὁποῖες ὁ ἱερός Πατήρ κάνει γιά τούς νέους, καταλαβαίνουμε πόσο σπουδαία εἶναι ἡ παιδεία πού προσφέρουμε σέ αὐτούς. Ὀφείλει νά εἶναι ἐπιμελημένη, κατά Χριστόν, νά μήν εἶναι πρόχειρη, νά εἶναι συστηματική καί ἀποτελεσματική. Οἱ γονεῖς, ὅ,τι πιό πολύτιμο ἔχουν μετά τό Θεό εἶναι τά παιδιά τους. Δέν εἶναι μέριμνα τῶν γονέων σωστή νά τούς ἀφήσουν περιουσίες καί χρήματα, ἀλλά νά τούς κάνουν, ὅπως λέγει ὁ Χρυσόστομος, καλούς Χριστιανούς, πού θά ἐνδιαφέρονται γιά τό Θεό καί τήν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ πού εἶναι ὁ ἄνθρωπος.

Ἰωὴλ Φραγκάκος (Μητροπολίτης Ἐδέσσης, Πέλλης καί Ἀλμωπίας)

πηγή