Οι Κολλυβάδες Πατέρες
Τὰ ἱερὰ ΜνημόσυναΟ χαρακτηρισμός «Κολλυβάδες» ἐμφανίστηκε ἀρχικὰ ὡς χλευαστικὸ προσωνύμιο. ᾿Αποδόθηκε σὲ ῾Αγιορεῖτες Μοναχούς, ποὺ διαφωνοῦσαν μὲ τὴν τέλεση τῶν Μνημοσύνων (διὰ κολλύβων) τὴν ἡμέρα τῆς Κυριακῆς. Στὰ Μοναστήρια καὶ τὶς Σκῆτες τῆς ᾿Αθωνικῆς Πολιτείας τὰ Μνημόσυνα διαβάζονταν πάντοτε μετὰ τὴν τέλεση τῆς θείας Λειτουργίας τοῦ Σαββάτου.
῾Η Κυριακὴ πάντοτε γιορτάζονταν ὡς πασχάλια ἡμέρα τῆς ᾿Αναστάσεως τοῦ Κυρίου καὶ ὁ ἀναστάσιμος αὐτὸς χαρακτήρας ἀπέκλειε τὸ πένθος τῶν ἐπιμνημοσύνων δεήσεων γιὰ τοὺς κεκοιμημένους.
῾Η συνεχὴς θεία Μετάληψη
Οἱ «Κολλυβάδες», παράλληλα μὲ τὴν τέλεση τῶν ῾Ιερῶν Μνημοσύνων τὸ Σάββατο, υἱοθέτησαν τὴν συνεχὴ θεία Μετάληψη. ῎Ετσι ἔχομε μία ἀναγέννηση στὴν πνευματικὴ ζωή. ῾Ο Φιλοκαλισμός, δηλαδὴ ὁ νηπτικὸς πνευματικὸς ἀγώνας, εἶναι ἀναποτελεσματικός, χωρὶς τακτικὴ συμμετοχὴ στὰ Μυστήρια τῆς ᾿Εκκλησίας. Καὶ στὰ Μυστήρια, ὅμως, δὲν πρέπει νὰ προσέρχεται κανεὶς χωρὶς προηγούμενον πνευματικὸν ἀγῶνα. Οὔτε Μυστήρια χωρὶς Φιλοκαλισμὸ
οὔτε Φιλοκαλισμὸς χωρὶς Μυστήρια. ῾Ο συνδυασμὸς καὶ τῶν δύο ἀποτελεῖ τὴν Παράδοση τῆς ᾿Ορθόδοξης ᾿Εκκλησίας.
῾Ηγετικὲς φυσιογνωμίες τοῦ κινήματος τῶν Κολλυβάδων ὑπῆρξαν:
1. Νεόφυτος ὁ Καυσοκαλυβίτης (1713-1784).
2. ᾿Αθανάσιος ὁ Πάριος (1721-1813).
3. ῾Ο ῞Αγιος Μακάριος ὁ Νοταρᾶς (1731-1805).
4. Νήφων ὁ Χῖος († 1810).
5. ῾Ο ῞Αγιος Νικόδημος ὁ ῾Αγιορείτης (1749-1809).
῾Ο δρόμος, ποὺ πρέπει νὰ πάρουμε, γιὰ νὰ γνωρίσουμε τὴν θεία γνησιότητα τῆς ᾿Ορθοδοξίας μας, ἀρχίζει ἀπὸ τὸν πλησιέστερο σὲ μᾶς ῞Αγιο τῆς ᾿Εκκλησίας μας, τὸν ῞Αγιο Νικόδημο τὸν ῾Αγιορείτη, περνᾶ ἀπὸ τὸν ῞Αγιο Γρηγόριο τὸν Παλαμᾶ, τὸν ῞Αγιο Συμεὼν τὸν Νέο Θεολόγο, τὸν ῞Αγιο ᾿Ιωάννη τὸν Δαμασκηνό, τὸν ῞Αγιο Μάξιμο τὸν ῾Ομολογητή, τοὺς Τρεῖς Μεγάλους ῾Ιεράρχας, τὸν ῞Αγιο Διονύσιο
τὸν ᾿Αρεοπαγίτη καὶ φθάνει μέχρι τὸν ῞Αγιο ᾿Ιγνάτιο τὸν Θεοφόρο, τὸν ῞Αγιο ᾿Ιωάννη τὸν Θεολόγο καὶ τὸν ᾿Απόστολο Παῦλο. Αὐτὸς εἶναι ὁ δρόμος ποὺ ἐγγυᾶται τὴν ᾿Ορθοδοξία τῆς ᾿Εκκλησίας μας.
Οἱ θέσεις τῶν Κολλυβάδων ἀποκαλύπτουν μιὰ ἀπροσδόκητη γιὰ τὴν ἐποχὴ θεολογικὴ ἐγρήγορση. ᾿Αντίθετα τὰ ἐπιχειρήματα τῶν ἀντιπάλων τους εἶναι, κατὰ κανόνα, σχολαστικὰ καὶ ἀθεολόγητα. ῞Ομως, στὴν διαμάχη αὐτὴ κυριάρχησαν οἱ ἀντικολλυβάδες. ᾿Επιβάλλουν τὶς ἀπόψεις τους στὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο καὶ προκαλοῦν ἀλλεπάλληλες συνοδικὲς καταδίκες τῶν «Κολλυβάδων». ᾿Απὸ
τὶς ἡγετικὲς φυσιογνωμίες τοῦ κινήματος τῶν «Κολλυβάδων», οἱ περισσότεροι ἀναγκάζονται νὰ ἐγκαταλείψουν τὸ ῞Αγιον ῎Ορος καὶ νὰ διασκορπισθοῦν κυρίως στὰ νησιὰ τοῦ Αἰγαίου Χίο, ᾿Ικαρία, Σάμο, Πάτμο, Πάρο, ῞Υδρα καὶ Σκιάθο. Τὸ σημαντικώτερο κέντρο τῆς Κολλυβαδικῆς παραδόσεως διατηρήθηκε στὴ Σκιάθο. ῏Ηταν τὸ ῾Ιερὸν Κοινόβιον τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ποὺ ἵδρυσε ὁ ἐξόριστος Κολλυβᾶς ῾Ιερομόναχος Νήφων ὁ Χῖος τὸ 1794.
Τὸ ῾Ιερώτατο τοῦτο Κοινόβιο ὕμνησαν ἀργότερα ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Μωραϊτίδης. Τόσον ἡ προσωπικότητα τοῦ Νήφωνος ὅσο καὶ ἡ παράδοση τῆς Μονῆς του ἐπηρέασαν ἀποφασιστικὰ τὴν ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τῶν Σκιαθιτῶν λογοτεχνῶν Παπαδιαμάντη καὶ Μωραϊτίδη.
῾Η «Φιλοκαλία»
Τὸ ἀντιπροσωπευτικότερο ἴσως ἐπίτευγμα, ἡ ταυτότητα τοῦ ἔργου τῶν «Κολλυβάδων», ἀποκαλύπτεται στὴν συγκρότηση καὶ ἔκδοση τῆς «Φιλοκαλίας».
῾Η «Φιλοκαλία» εἶναι ἕνα ᾿Ανθολόγιο κειμένων 36 μεγάλων τῆς ᾿Εκκλησίας Πατέρων καὶ ᾿Ασκητῶν ἀπὸ τὸν 4ο μέχρι τὸν 15ο αἰῶνα, ποὺ ἀναφέρονται στὴν δυνατότητα καὶ τοὺς τρόπους τῆς ἐμπειρικῆς σχέσεως τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό, ποὺ ἐπιτυγχάνεται μὲ τὴν συνεχὴ ἄσκηση στὴ «Νοερὰ Προσευχή», μὲ τὴν συνεχὴ ἐπίκληση τοῦ ᾿Ονόματος τοῦ Χριστοῦ:
«Κύριε ᾿Ιησοῦ Χριστέ, Υἱὲ Θεοῦ, ᾿Ελέησόν με».
Τὸ 1793, ἕνδεκα χρόνια μετὰ τὴν ἔκδοση τῆς «Φιλοκαλίας» στὴν ῾Ελληνικὴ (1782), ἐκδίδεται καὶ σὲ Σλαβονικὴ μετάφραση. Τὴν πρωτοβουλία εἶχε ὁ διάσημος Ρῶσος Μοναχὸς Στάρετς Παΐσιος Βελιτσκόφκι.
῾Η Σλαβονικὴ μετάφραση τῆς «Φιλοκαλίας» ἀποτέλεσε ἀποφασιστικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ τῆς Ρωσίας, τὸ ὁποῖο ὀνομάστηκε «Φιλοκαλικὴ ᾿Αναγέννηση», μὲ κέντρο τὴν περίφημη Μονὴ τῆς ῎Οπτινα.
῾Η σύγκρουση Κολλυβάδων καὶ Διαφωτιστῶν (Κοραῆς) ἀντιπροσωπεύει τὸ δίλημμα ποὺ βρέθηκε ὁ ῾Ελληνισμὸς στὰ τέλη τοῦ 18ου καὶ ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰῶνος.
Τελικὰ ἐπιβλήθηκε ἡ προοπτικὴ τοῦ Κοραῆ καὶ ὄχι τῶν Κολλυβάδων, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ὁριστικὴ ἀλλοτρίωση τοῦ Νέου ῾Ελληνισμοῦ.
Τὸ 1793, ἕνδεκα χρόνια μετὰ τὴν ἔκδοση τῆς «Φιλοκαλίας» στὴν ῾Ελληνικὴ (1782), ἐκδίδεται καὶ σὲ Σλαβονικὴ μετάφραση. Τὴν πρωτοβουλία εἶχε ὁ διάσημος Ρῶσος Μοναχὸς Στάρετς Παΐσιος Βελιτσκόφκι.
῾Η Σλαβονικὴ μετάφραση τῆς «Φιλοκαλίας» ἀποτέλεσε ἀποφασιστικὸ γεγονὸς γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ τῆς Ρωσίας, τὸ ὁποῖο ὀνομάστηκε «Φιλοκαλικὴ ᾿Αναγέννηση», μὲ κέντρο τὴν περίφημη Μονὴ τῆς ῎Οπτινα.
῾Η σύγκρουση Κολλυβάδων καὶ Διαφωτιστῶν (Κοραῆς) ἀντιπροσωπεύει τὸ δίλημμα ποὺ βρέθηκε ὁ ῾Ελληνισμὸς στὰ τέλη τοῦ 18ου καὶ ἀρχὲς τοῦ 19ου αἰῶνος.
Τελικὰ ἐπιβλήθηκε ἡ προοπτικὴ τοῦ Κοραῆ καὶ ὄχι τῶν Κολλυβάδων, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν ὁριστικὴ ἀλλοτρίωση τοῦ Νέου ῾Ελληνισμοῦ.
