Πρὸς τὸν Θεοδοῦλο, Λόγος περὶ νήψεως καὶ ἀρετῆς

Ἅγιος Ἡσύχιος ὁ Πρεσβύτερος

Λόγος περὶ νήψεως καὶ ἀρετῆς χωρισμένος σὲ 203 κεφάλαια (τὰ λεγόμενα ἀντιρρητικὰ καὶ εὐκτικὰ)




1. Ἡ νήψη εἶναι μία μέθοδος καὶ ἐπιστήμη, ἡ ὁποία ἀπαλλάσσει τὸν ἄνθρωπο – μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ – τελείως ἀπὸ ἐμπαθεῖς σκέψεις καὶ λόγους καὶ ἀπὸ πονηρὰ ἔργα, ἂν ἐξακολουθεῖ ὁ ἄνθρωπος τὴν πνευματικὴ αὐτὴν μέθοδο ἐπὶ πολὺν καιρὸ καὶ τὴν ἐφαρμόζει μὲ προθυμία. Ἡ νήψη χαρίζει ἐπίσης ἀσφαλῆ γνώση τοῦ ἀκαταλήπτου Θεοῦ, ὅσο εἶναι δυνατόν, καὶ λύση θείων καὶ κρυπτῶν μυστηρίων. Ἐπίσης μὲ αὐτὴν κατορθώνει ὁ ἄνθρωπος νὰ ἐκπληρώσει ὅλες τὶς ἐντολὲς τῆς Παλαιᾶς καὶ τῆς Καινῆς Διαθήκης καὶ αὐτὴ παρέχει ὅλα τὰ ἀγαθὰ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος. Αὐτὴ εἶναι κυρίως ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, ἡ ὁποία λόγω τοῦ μεγαλείου καὶ τῆς ὡραιότητάς της, η, γιὰ νὰ κυριολεκτήσω, λόγω τῆς ἀμέλειάς μας εἶναι πάρα πολὺ σπάνια σήμερα στοὺς μοναχούς. Αὐτὴν ὁ Χριστὸς τὴν μακαρίζει μὲ αὐτὰ τὰ λόγια: «Μακάριοι ὅσοι ἔχουν καθαρὴ καρδιὰ διότι αὐτοὶ θὰ ἀντικρύσουν τὸν Θεὸ». Τέτοια λοιπὸν ποὺ εἶναι, χρειάζεται καὶ μεγάλο τίμημα γιὰ νὰ τὴν ἀγοράσεις. Ἡ νήψη, ὅταν πολυκαιρίσει στὸν ἄνθρωπο γίνεται ὁδηγὸς σωστοῦ καὶ θεάρεστου βίου. αὐτὸ εἶναι καὶ ἡ ἐπισφράγιση τῆς θεωρίας. Μᾶς διδάσκει νὰ κινοῦμε δίκαια καὶ τὰ τρία μέρη τῆς ψυχῆς (τὸ λογιστικό, τὸ θυμικὸ καὶ τὸ ἐπιθυμητικό), καὶ νὰ φυλάγομε μὲ ἀσφάλεια τὶς αἰσθήσεις μας. καὶ τὶς τέσσερις γενικὲς ἀρετὲς (φρόνηση, ἀνδρεία, σωφροσύνη καὶ δικαιοσύνη) τὶς μεγαλώνει κάθε μέρα σ’ ἐκεῖνον ποὺ τὴν κατέχει.



2. Ὁ μέγας νομοθέτης Μωυσῆς, ἢ μᾶλλον τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο, θέλοντας νὰ φανερώσει πόσο ἄμεμπτη καὶ καθαρὴ καὶ γενικὴ καὶ ὑψοποιὸς εἶναι ἡ ἀρετὴ τῆς νήψεως, καὶ θέλοντας νὰ διδάξει πὼς νὰ τὴν ἀρχίζουμε καὶ νὰ τὴν ἐκτελοῦμε, λέει: «Νὰ προσέχεις τὸν ἑαυτό σου μήπως ἕνας λόγος κρυμμένος στὴν καρδιά σου γίνει ἀνόμημα». Κρυμμένο λόγο ὀνομάζει τὴ μονολόγιστη ἐνθύμηση (παράσταση) ἑνὸς πονηροῦ πράγματος, τὸ ὁποῖο μισεῖ ὁ Θεός. Αὐτὸ οἱ Πατέρες τὸ ὀνομάζουν καὶ «προσβολή», ἡ ὁποία γίνεται στὴν καρδιὰ ἀπὸ τὸ διάβολο. Στὴν προσβολή, μόλις ἐμφανιστεῖ στὸ νοῦ μας, ἐπακολουθοῦν οἱ λογισμοί μας, οἱ ὁποῖοι ἀρχίζουν καὶ συνομιλοῦν μαζί της μὲ πάθος.

3. Ἡ νήψη εἶναι δρόμος κάθε ἀρετῆς καὶ ἐντολῆς Θεοῦ. Αὐτὴ λέγεται ἐπίσης καὶ ἡσυχία τῆς καρδιᾶς. Καὶ ὅταν φτάσει σὲ τελειότητα, χωρὶς δαιμονικὲς φαντασίες, λέγεται καὶ φυλακὴ τοῦ νοῦ.

4. Ἐκεῖνος ποὺ γεννήθηκε τυφλός, δὲν βλέπει τὸ φῶς τοῦ ἥλιου. Καὶ ἐκεῖνος ποὺ δὲν ζεῖ μὲ τὴ νήψη, δὲν βλέπει τὶς πλούσιες ἀκτινοβολίες τῆς χάρης ποὺ ἔρχεται ἀπὸ τὸν οὐρανό. Οὔτε θὰ ἐλευθερωθεῖ ποτὲ ἀπὸ τὰ πονηρὰ ἔργα καὶ λόγια καὶ σκέψεις ποὺ μισεῖ ὁ Θεός. Καὶ κατὰ τὴν ἔξοδό του ἀπὸ τὴν ζωὴ δὲ θὰ περάσει ἐλεύθερα ἀπὸ τοὺς ἄρχοντες τοῦ σκοτεινοῦ ταρτάρου.

5. Προσοχὴ εἶναι μία ἀδιάλειπτη ἡσυχία τῆς καρδιᾶς ἀπὸ κάθε πονηρὸ λογισμό. μόνον τὸν Ἰησοῦ Χριστό, τὸν Υἱὸ τοῦ Θεοῦ καὶ Θεὸ ἀκατάπαυστα ἀναπνέει καὶ ἐπικαλεῖται τὴν βοήθειά Του καὶ μαζί του ἀντιπαρατάσσεται μὲ ἀνδρεία ἐναντίον τῶν πονηρῶν δαιμόνων. Καὶ σ’ Αὐτὸν ἐξομολογεῖται, γιατί μόνον ὁ Ἰησοῦς ἔχει ἐξουσία νὰ συγχωρεῖ ἁμαρτίες. Ἡ ψυχὴ μὲ τὴν ἐπίκλησή της ἐναγκαλίζεται ἀδιάκοπα τὸ Χριστό, ὁ Ὁποῖος μόνος γνωρίζει τί κρύβουν οἱ καρδιὲς τῶν ἀνθρώπων. καὶ προσπαθεῖ νὰ διαφύγει μὲ κάθε τρόπο τὴν προσοχὴ τῶν ἀνθρώπων ἡ γλυκύτητά της καὶ ὁ ἐσωτερικός της ἀγώνας, μήπως ὁ πονηρὸς τὴν ἐξαπατήσει λαθραία, ἀνοίξει τὸ δρόμο στὴν κακία καὶ ἀφανίσει τὴν ὡραιότατη ἐργασία της.

6. Νήψη εἶναι μία μόνιμη σταθεροποίηση τοῦ λογισμοῦ καὶ στάση του στὴν πύλη τῆς καρδιᾶς. βλέπει καὶ ἀκούει τοὺς κλέφτες λογισμοὺς νὰ ἔρχονται, δηλαδὴ τί λένε καὶ τί κάνουν οἱ ἀνθρωποκτόνοι δαίμονες. Καὶ ποιὰ εἶναι ἡ μορφὴ ποὺ χάραξαν καὶ ὄρθωσαν οἱ δαίμονες καὶ ἡ ὁποία προσπαθεῖ μὲ τὴ φαντασία νὰ ἐξαπατήσει τὸ νοῦ. Αὐτὰ λοιπὸν ἂν μᾶς ἀπασχολοῦν φιλόπονα, μᾶς φανερώνουν, ἂν θέλομε, μὲ ἐξαιρετικὴ πληρότητα τὴν πείρα τοῦ νοητοῦ πολέμου.

7. Τὴ νήψη τὴ γεννὰ ὁ διπλὸς φόβος: τόσο οἱ ἐγκαταλείψεις ἀπὸ τὸ Θεό, ὅσο καὶ οἱ πειρασμοὶ ποὺ ἔρχονται γιὰ παιδαγωγία. Καὶ εἶναι αὐτὴ μία συνεχὴς παρουσία τῆς προσοχῆς μέσα στὴν ἡγεμονικὴ δύναμη (τὸ νοῦ) τοῦ ἀνθρώπου ποὺ προσπαθεῖ νὰ φράξει τὴν πηγὴ τῶν κακῶν λογισμῶν καὶ ἔργων. Γι’ αὐτὸ ἔρχονται καὶ οἱ ἐγκαταλείψεις καὶ οἱ ἀναπάντεχοι ἐκ μέρους τοῦ Θεοῦ πειρασμοὶ πρὸς διόρθωση τοῦ βίου μας. Καὶ μάλιστα σ’ ἐκείνους ποὺ γεύθηκαν τὴν ἀνάπαυση ποὺ δίνει τὸ ἀγαθό της νήψεως καὶ κατόπιν πέφτουν στὴν ἀμέλεια. Ἡ νήψη ποὺ τηρεῖται συνεχῶς γεννᾶ τὴ συνήθεια. Ἡ συνήθεια προκαλεῖ κάποια φυσικὴ πυκνότητα στὴ νήψη. Κι αὐτὴ γεννᾶ ἤρεμη θεωρία τοῦ νοητοῦ πολέμου μὲ τὰ χαρακτηριστικά του. τὴ διαδέχεται ἐπίμονη εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ καὶ ἔπειτα γλυκιὰ ἠρεμία τοῦ νοῦ χωρὶς φαντασίες καὶ μία κατάσταση ἑνώσεως μὲ τὸν Ἰησοῦ.

8. Ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ποὺ μένει σταθερὸς καὶ ἐπικαλεῖται τὸ Χριστὸ ἐναντίον τῶν πονηρῶν δαιμόνων καὶ καταφεύγει σ’ Αὐτόν, μοιάζει μ’ ἕνα θηρίο ποὺ τὸ περικύκλωσαν πολλοὶ σκύλοι καὶ αὐτὸ ἐπίασε θέση σὲ ἕνα ὀχυρὸ τόπο καὶ ἀντιστέκεται. Βλέπει ἀπὸ μακριὰ νοερὰ τοὺς νοητοὺς λόγους τῶν ἐχθρῶν καὶ μὲ τὸ νὰ παρακαλεῖ συνεχῶς τὸν εἰρηνοποιὸ Ἰησοῦ νὰ πολεμᾶ κατὰ τῶν ἐχθρῶν, μένει ἀπλήγωτος ἀπὸ αὐτούς.

9. Ἂν γνωρίζεις καὶ σοὺ δόθηκε ἡ χάρη τὸ πρωὶ νὰ στέκεσαι ἐμπρὸς στὸ Θεὸ καὶ νὰ ἐξετάζεσαι, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐξετάζεις τὸν ἑαυτόν σου, ἐννοεῖς τί λέω γιὰ τὴν νήψη. Ἂν ὄχι, ἔχε νήψη καὶ θὰ λάβεις τὴ χάρη.

10. Τὰ συστήματα τῶν θαλασσῶν τ’ ἀποτελεῖ πολὺ νερό. Σύστημα καὶ δύναμη τῆς νήψεως καὶ τῆς νηφαλιότητας καὶ τῆς βαθιᾶς ψυχικῆς ἡσυχίας, καὶ ἄβυσσος θεωριῶν φοβερῶν καὶ ἀπορρήτων καὶ μετανοητικῆς ταπεινώσεως καὶ εἰλικρίνειας καὶ ἀγάπης, εἶναι ἡ τέλεια νήψη καὶ ἡ χωρὶς λογισμοὺς εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Καὶ αὐτὸ νὰ γίνεται μάλιστα ἀδιάκοπα καὶ πυκνὰ καὶ χωρὶς νὰ χάνει κανεὶς τὴν ὑπομονή του καὶ νὰ μικροψυχεῖ.

11. «Δὲ θὰ μπεῖ στὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν καθένας ποὺ μὲ λέει Κύριε, Κύριε, ἀλλ’ ὅποιος κάνει τὸ θέλημα τοῦ Πατέρα μου». Θέλημα τοῦ Πατέρα εἶναι: «Σεῖς ποὺ ἀγαπᾶτε τὸ Θεὸ νὰ μισεῖτε τὰ πονηρὰ». Λοιπόν, μαζὶ μὲ τὴν εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἂς μισήσομε καὶ τοὺς πονηροὺς λογισμοὺς καὶ νά, πράξαμε τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ.

12. Παράδειγμα τέλειο πρὸς μίμηση καὶ πρότυπο γιὰ τὸ ἀνθρώπινο γένος καὶ ἀνάκληση τοῦ προπατορικοῦ ἁμαρτήματος εἶναι ὁ Κύριός μας καὶ Θεὸς ποὺ ἔλαβε σάρκα καὶ ἔβαλε ἐμπρὸς μας σὰν ζωγραφικὸ πίνακα τὸν πανάρετο βίο Του. Μαζὶ μὲ ὅλα τὰ καλά, μᾶς ὑπέδειξε μετὰ τὴν βάπτισή Του, ἀφοῦ ἀνέβηκε στὴν ἔρημο, καὶ τοῦτο ἄρχισε μὲ νηστεία τὸν νοητὸ πόλεμο ἐναντίον τοῦ διαβόλου, ποὺ πῆγε πρὸς Αὐτὸν ὅπως θὰ πήγαινε σὲ ἁπλὸ ἄνθρωπο. Καὶ μὲ τὸν τρόπο ποὺ τὸν νίκησε, ὁ Κύριος δίδαξε κι ἐμᾶς τοὺς ἀχρείους, πῶς νὰ παλεύομε ἐναντίον τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας, δηλαδὴ μὲ ταπείνωση καὶ νηστεία καὶ προσευχὴ καὶ νήψη. Καὶ τοῦτο, ἐνῶ δὲν εἶχε ἀνάγκη ἀπὸ αὐτά, ὡς Θεὸς καὶ Θεὸς τῶν θεῶν.

13. Τώρα, πόσοι τρόπο νήψεως ὑπάρχουν κατ’ ἐμέ, ποὺ μποροῦν νὰ καθαρίζουν τὸν νοῦ ἀπὸ ἐμπαθεῖς λογισμούς, δὲ θὰ βαρεθῶ νὰ σοὺ τοὺς φανερώσω μὲ γλώσσα ἁπλὴ καὶ χωρὶς στολίδια. Ἐπειδὴ δὲν τὸ ἔκρινα καλό, σὲ καιρὸ πολέμου πνευματικοῦ, νὰ κρύψω σ’ αὐτὸ τὸ λόγο τὴν ὠφέλεια μέσω τῶν κομψῶν λόγων, καὶ μάλιστα μιλώντας σὲ ἁπλουστέρους. «Καὶ σύ, παιδί μου Τιμόθεε – λέει – πρόσεχε αὐτὰ ποὺ διαβάζεις».

14. Ἕνας τρόπος νήψεως εἶναι νὰ ἐξετάζεις συχνὰ καὶ προσεκτικὰ τὴν φαντασία (παράσταση) τοῦ πονηροῦ λογισμοῦ, δήλ. τὴν «προσβολή», γιατί ὁ σατανᾶς δὲν μπορεῖ χωρὶς φαντασία νὰ δημιουργεῖ λογισμοὺς καὶ νὰ τοὺς παρουσιάζει στὸ νοῦ γιὰ νὰ τὸν ἐξαπατήσει.

15. Ἄλλος τρόπος εἶναι νὰ κρατᾶς τὴν καρδιά σου πάντοτε σὲ βαθιὰ σιωπὴ καὶ ἡσυχία ἀπὸ κάθε λογισμὸ καὶ νὰ προσεύχεσαι.

16. Ἄλλος τρόπος εἶναι νὰ παρακαλεῖς συνεχῶς τὸν Κύριο Ἰησοῦ Χριστὸ μὲ ταπείνωση νὰ ἔρθει σὲ βοήθεια.

17. Ἄλλος τρόπος εἶναι νὰ θυμᾶται κανεὶς ἀκατάπαυστα τὸ θάνατο.

18. Ὅλες αὐτὲς οἱ ἐργασίες, ἀγαπητέ, ἐμποδίζουν τὶς πονηρὲς σκέψεις σὰν φοβεροὶ θυρωροί. Τὸ νὰ προσβλέπεις στὸν οὐρανὸ καὶ νὰ νομίζεις ὅτι ἡ γῆ δὲν εἶναι τίποτε, εἶναι καὶ αὐτὸ ὠφέλιμο καὶ ἀποτελεσματικὸ μαζὶ μὲ τὰ ἄλλα, κι ἄν μου δώσει ὁ Θεὸς λόγο, θὰ τὸ ἐκθέσω ἀλλοῦ πιὸ ἐκτεταμένα.

19. Ἂν κόψομε γιὰ λίγο τὶς αἰτίες τῶν παθῶν καὶ ἀσχοληθοῦμε μὲ πνευματικὲς σκέψεις χωρὶς νὰ διατρίψομε σὲ αὐτὲς καὶ χωρὶς νὰ τὸ κάνομε αὐτὸ ἔργο μας, τότε εὔκολα πάλι ξαναγυρίζομε στὰ πάθη τῆς σάρκας, χωρὶς νὰ κερδίσομε τίποτε ἀπὸ αὐτὴ τὴν πνευματικὴ ἐργασία μας, παρὰ μόνον τέλειο σκοτισμὸ τοῦ νοῦ καὶ παραστράτημα πρὸς τὰ ὑλικά.

20. Πρέπει ὁ ἀγωνιζόμενος τὸν ἐσωτερικὸ ἀγώνα νὰ ἔχει κάθε στιγμὴ τοῦ χρόνου αὐτὰ τὰ τέσσερα: ταπείνωση, ἄκρα προσοχή, ἀντίρρηση κατὰ τῶν πονηρῶν λογισμῶν καὶ προσευχή. Νὰ ἔχει ταπείνωση, γιατί ὁ ἀγώνας εἶναι ἐναντίον τῶν ὑπερηφάνων δαιμόνων, γιὰ νὰ ἔχει τὴ βοήθεια τοῦ Χριστοῦ πρόχειρη ἐπειδὴ ὁ Κύριος μισεῖ τοὺς ὑπερήφανους. Προσοχή, γιὰ νὰ μὴν ἔχει στὴν καρδιὰ τοῦ κανένα λογισμό, ἔστω καὶ ἂν αὐτὸς φαίνεται ἀγαθός. Ἀντίρρηση, ὥστε μόλις μὲ ὀξύτητα ἐννοήσει ὅτι ἦρθε ὁ δαίμονας, εὐθὺς μὲ ὀργὴ νὰ φέρει ἀντιλογία στὸν πονηρό. «Θ’ ἀπαντήσω, λέει, σὲ ὅσους μὲ κατηγοροῦν: δὲν θὰ ὑποταχθεῖ ἡ ψυχή μου στὸν Θεό;». Προσευχὴ γιὰ νὰ φωνάξει δυνατὰ πρὸς τὸν Χριστὸ μὲ στεναγμὸ ἀνέκφραστο, εὐθὺς μετὰ τὴν ἀντίρρηση. Καὶ τότε ὁ ἀγωνιζόμενος ἄνθρωπος θὰ δεῖ τὸν ἐχθρὸ νὰ παραλύει ἢ νὰ ἐκδιώκεται ἀπὸ τὸ προσκυνητὸ ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ, σὰν σκόνη στὸν ἄνεμο, ἢ νὰ χάνεται σὰν καπνὸς μαζὶ μὲ τὸν πονηρὸ λογισμό του.

21. Ὅποιος δὲν ἔχει προσευχὴ ἀπαλλαγμένη ἀπὸ πονηροὺς λογισμούς, αὐτὸς εἶναι σὰν νὰ πηγαίνει στὸν πόλεμο χωρὶς ὅπλο. Προσευχὴ ἐννοῶ ἐκείνη ποὺ γίνεται ἀκατάπαυστη στὰ βάθη τῆς ψυχῆς, ὥστε μὲ τὴν ἐπίκληση τοῦ Χριστοῦ, ὁ σατανᾶς ποὺ πολεμᾶ κρυφά, νὰ μαστιγώνεται καὶ νὰ καίγεται.

22. Ἐσὺ ὀφείλεις, μὲ διαπεραστικὸ καὶ διαρκῶς τεταμένο μάτι τοῦ νοῦ, νὰ βλέπεις ὥστε νὰ ἀντιλαμβάνεσαι ποιὸς μπαίνει. καὶ μόλις δεῖς ὅτι ἔρχεται νὰ μπεῖ πονηρὸς λογισμός, ἀμέσως μὲ τὴν ἀντίρρηση νὰ σπάζεις τὴν κεφαλὴ τοῦ φιδιοῦ. Καὶ συγχρόνως μὲ στεναγμὸ φώναξε τὸ Χριστό, καὶ θὰ δοκιμάσεις τὴ θεϊκὴ καὶ ἀόρατη βοήθεια. Καὶ τότε θὰ δεῖς λαμπρὰ τὴν ἁπλότητα καὶ χρηστότητα τῆς καρδιᾶς.

23. Ἐκεῖνος ποὺ κρατᾶ ἕνα καθρέφτη στὸ χέρι του καὶ βρίσκεται ἀνάμεσα σὲ ἄλλους, βλέπει στὸν καθρέφτη τὸ δικό του πρόσωπο, ὅσο βλέπει καὶ τὰ πρόσωπα τῶν ἄλλων ποὺ σκύβουν στὸν καθρέφτη. Ἔτσι κι ἐκεῖνος ποὺ σκύβει μέσα στὴν καρδιά του, βλέπει τὴν δική του κατάσταση μέσα σ’ αὐτήν, βλέπει ὅμως καὶ τὰ μαῦρα πρόσωπα τῶν νοητῶν αἰθιόπων, δηλαδὴ τῶν δαιμόνων.

24. Δὲν μπορεῖ ὁ νοῦς μόνος του νὰ νικήσει τὴν φαντασία τῶν δαιμόνων. Ἂς μὴν ἔχει ποτὲ κανεὶς τέτοιο θάρρος. Ἐπειδὴ εἶναι πανοῦργοι, ὑποκρίνονται ὅτι νικιοῦνται καὶ ἀνατρέπουν τὸν ἀγωνιστὴ μὲ τὴν κενοδοξία. Ἂν ὅμως ἐπικαλεῖσαι τὸν Ἰησοῦ Χριστό, τότε δὲν μποροῦν οὔτε μία στιγμὴ νὰ σταθοῦν καὶ νὰ σὲ δολιευθοῦν.

25. Πρόσεξε νὰ μὴν ὑπερηφανευτεῖς καὶ σύ, ὅπως παλιὰ ὁ Ἰσραήλ, καὶ παραδοθεῖς στοὺς νοητοὺς ἐχθρούς. Γιατί ὁ παλαιὸς Ἰσραήλ, ἀφοῦ τὸν ἐλευθέρωσε ἀπὸ τοὺς Αἰγυπτίους ὁ Θεὸς τῶν ὅλων, ἐπενόησε γιὰ βοηθὸ τοῦ χυτὸ εἴδωλο.

26. Εἴδωλο χυτὸ νὰ ἐννοήσεις τὸν ἀσθενῆ νοῦ μας, ὁ ὁποῖος ἐνόσω παρακαλεῖ τὸν Ἰησοῦ Χριστὸ ἐναντίον τῶν πονηρῶν πνευμάτων, εὔκολα τὰ καταδιώκει καὶ μὲ τεχνικὴ μέθοδο κατατροπώνει τὶς ἀόρατες καὶ ἐχθρικὲς δυνάμεις τοῦ ἐχθροῦ. Ὅταν ὅμως ὁ νοῦς ἀποκτήσει ἀπερίσκεπτα θάρρος στὸν ἑαυτό του, τότε κατακρημνίζεται σὰν τὸ πουλὶ ποὺ λέγεται ὀξύπτερος. Λέει ἡ Γραφή: «Ἡ καρδιά μου ἤλπισε στὸ Θεό, πῆρα βοήθεια, καὶ ἡ σάρκα μου ἀναβλάστησε». «Καὶ ποιὸς ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Κύριο θὰ μὲ ἀναστήσει καὶ θὰ συμπαραταχθεῖ μαζί μου ἐναντίον τῶν ἀμέτρητων λογισμῶν ποῦ τραβοῦν στὸ κακό;». Ὅποιος ἔχει τὸ θάρρος στὸν ἑαυτό του καὶ ὄχι στὸ Θεό, θὰ ἔχει πτώση τρομακτική.

27. Τῆς καρδιακῆς ἡσυχίας ἀγαπητέ, πρότυπο καὶ παράδειγμα (ἂν θέλεις νὰ ἀγωνίζεσαι) νὰ ἔχεις τὸ μικρὸ ζωύφιο, τὴν ἀράχνη. Διαφορετικὰ δὲν θεωρεῖσαι ὅτι ἡσύχασες στὸ νοῦ ὅπως πρέπει. Ἡ ἀράχνη κυνηγᾶ τὶς μικρὲς μύγες. κι ἐσύ, ἂν ἡσυχάζεις κοπιάζοντας μέσα στὴν ψυχή σου, δὲν θὰ πάψεις νὰ σκοτώνεις πάντοτε τὰ μικρὰ νήπια της Βαβυλώνας. μὲ τὸν φόνο αὐτὸν μακαρίζεσαι ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα διὰ τοῦ Δαβὶδ.

28. Δὲν εἶναι δυνατὸν ἡ Ἐρυθρὰ Θάλασσα νὰ φανεῖ στὸ στερέωμα ἀνάμεσα στ’ ἀστέρια, οὔτε εἶναι δυνατόν, ἄνθρωπος ποὺ ζεῖ πάνω στὴ γῆ νὰ μὴν ἀναπνέει τὸν ἀέρα. Ἔτσι δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ καθαρίσομε τὴν καρδιά μας ἀπὸ τὶς ἐμπαθεῖς σκέψεις καὶ νὰ διώξομε τοὺς νοητοὺς ἐχθροὺς ἀπ’ αὐτὴ χωρὶς συχνὴ ἐπίκληση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ.

29. Ἂν μὲ ταπεινὸ φρόνημα καὶ μνήμη θανάτου καὶ αὐτοκατηγορία καὶ ἀντίρρηση κατὰ τῶν πονηρῶν λογισμῶν καὶ μὲ ἐπίκληση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ μένεις μέσα στὴν καρδιά σου καὶ ἂν τὸν στενὸ ἀλλὰ χαροποιὸ καὶ τερπνὸ δρόμο τῆς διάνοιας μὲ τὰ παραπάνω ὄπλα βαδίζεις καθημερινὰ ἔχοντας νήψη, θὰ φτάσεις σὲ ἅγιες θεωρίες Ἁγίων. Καὶ θὰ φωτιστεῖς σὲ βαθιὰ μυστήρια ἀπὸ τὸν Χριστό, στὸν Ὁποῖο βρίσκονται οἱ θησαυροὶ οἱ κρυμμένοι τῆς γνώσεως καὶ τῆς σοφίας, στὸν Ὁποῖο κατοικεῖ ὅλη ἡ θεότητα μὲ σωματικὴ μορφὴ. Θὰ αἰσθανθεῖς δηλαδὴ ὅτι μαζὶ μὲ τὸν Ἰησοῦ, πήδησε ὁρμητικὰ στὴν ψυχή σου τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ἀπὸ τὸ Ὁποῖο ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου φωτίζεται νὰ βλέπει μὲ ξέσκεπο πρόσωπο. «Κανεὶς – λέει ἡ Γραφὴ – δὲν μπορεῖ νὰ πεῖ Κύριε Ἰησοῦ, παρὰ μόνο μὲ τὴν δύναμη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», δηλαδὴ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα βεβαιώνει μυστικὰ ὅτι ἔχεις μέσα σου τὸν ζητούμενο Κύριο.

30. Πρέπει νὰ γνωρίζουν καὶ τοῦτο ἐκεῖνοι ποὺ θέλουν νὰ μαθαίνουν τὰ θεία ὅτι οἱ φθονεροὶ δαίμονες πολλὲς φορὲς κρύβουν καὶ συμμαζεύουν ἀπὸ μᾶς τὸ νοητὸ πόλεμο, γιατί φθονοῦν οἱ ἄγριοι τὴν ἀπὸ τὸν πόλεμο προερχόμενη ὠφέλεια καὶ γνώση καὶ ἀνύψωση πρὸς τὸν Θεό. Θέλουν νὰ μᾶς κάνουν νὰ μὴν φροντίζομε καὶ τότε ξαφνικὰ ν’ ἁρπάξουν τὸν νοῦ μας καὶ ν’ ἀφαιρέσουν τὴν προσοχὴ τῆς διάνοιας. Γιατί ἀδιάκοπος σκοπὸς τῶν δαιμόνων καὶ ἀγώνας τοὺς εἶναι νὰ μὴν ἀφήνουν διόλου τὴν καρδιά μας νὰ ζεῖ μὲ προσοχή, ἐπειδὴ γνωρίζουν τὸν πλοῦτο ποὺ μαζεύομε ἀπ’ αὐτὸ στὴν ψυχή μας. Ἐμεῖς ὅμως τότε μάλιστα μὲ τὴν μνήμη τοῦ Κυρίου μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ νὰ ἐπεκτεινόμαστε σὲ πνευματικὲς θεωρίες καὶ ὁ πόλεμος θὰ γυρίζει πάλι στὸν νοῦ μας. Μόνο μὲ τὴν γνώμη – γιὰ νὰ τὸ πῶ ἔτσι – τοῦ Κυρίου καὶ μὲ ταπείνωση πολλὴ ἂς τὰ κάνομε ὅλα.

31. Ἐφόσον ζοῦμε σὲ κοινόβιο, πρέπει μὲ τὴν ἀβίαστη προαίρεσή μας καὶ μὲ πρόθυμη καρδιὰ νὰ κόβομε κάθε θέλημά μας ἀπέναντι στὸν ἡγούμενο. Καὶ μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, γινόμαστε εὐπειθεῖς, ἥμεροι καὶ χωρὶς δικό μας θέλημα. Αὐτὸ ὅμως πρέπει νὰ γίνεται μὲ τέχνη, γιὰ νὰ μὴν ταραζόμαστε ἀπὸ τὴν ὀργὴ καὶ νὰ μὴν κινοῦμε τὸ θυμικὸ μέρος τῆς ψυχῆς παράλογα καὶ παρὰ φύση, καὶ βρεθοῦμε ἔτσι νὰ μὴν ἔχομε παρρησία στὸν ἀόρατο πόλεμο. Γιατί, ὅταν δὲν κόβομε τὸ θέλημά μας ἑκουσίως, συνήθως θυμώνομε ἐναντίον ἐκείνων οἱ ὁποῖοι ἐπιχειροῦν νὰ μᾶς τὸ κόψουν ἀκουσίως μας. Καὶ ἀπὸ αὐτό, ὁ θυμὸς ποὺ ἄναψε γαυγίζοντας ἄγρια, ἀφανίζει τὴ γνώση τῆς πάλης ποὺ μὲ πολλὴ δυσκολία μπορέσαμε νὰ ἀποκτήσουμε γιατί ὁ θυμὸς ἐκ φύσεως εἶναι καταστρεπτικός. Ἂν κινηθεῖ ἐναντίον δαιμονικῶν λογισμῶν, τοὺς καταστρέφει καὶ τοὺς ἐξαφανίζει. Ἂν πάλι βράζει ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων, καταστρέφει τοὺς ἀγαθοὺς λογισμούς μας. Λοιπὸν ὁ θυμός, βλέπω ὅτι εἶναι καταστρεπτικὸς κάθε λογισμοῦ, εἴτε πονηροῦ, εἴτε ἀκόμη καὶ ἀγαθοῦ μας ἔχει δοθεῖ ἀπὸ τὸ Θεὸ ὡς ὅπλο καὶ τόξο, ἂν δὲν χρησιμοποιεῖται ἐναντίον καὶ τῶν δύο λογισμῶν. Ἂν ὅμως ἐνεργεῖ διαφορετικά, τότε εἶναι καταστρεπτικός. Γιατί ἐγὼ γνωρίζω καὶ σκύλο θρασύ, ὁ ὁποῖος καταστρέφει τὰ πρόβατα ὅπως ὁ λύκος.

32. Πρέπει νὰ μισοῦμε τὴν ἐλευθεροστομία σὰν δηλητήριο τῆς ἔχιδνας καὶ νὰ ἀποφεύγομε τὶς πολλὲς συνομιλίες σὰν φίδια καὶ γεννήματα ἐχιδνῶν, γιατί αὐτὲς μποροῦν τὸ ταχύτερο νὰ κάνουν τὸν ἀγωνιστὴ νὰ λησμονήσει τελείως τὸν ἐσωτερικὸ πόλεμο καὶ νὰ κατακρημνίσουν τὴν ψυχὴ ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ χαρὰ ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς. Ἡ καταραμένη λησμοσύνη εἶναι ἀντίθετη στὴν καρδιακὴ προσοχή, ὅσο τὸ νερὸ στὴ φωτιά, καὶ κάθε στιγμὴ τῆς εἶναι ἰσχυρὸς ἀντίπαλος ἀπὸ τὴν λησμοσύνη καταντοῦμε στὴν ἀμέλεια καὶ ἀπὸ τὴν ἀμέλεια στὴν καταφρόνηση τῶν θείων καὶ τὴ ραθυμία καὶ σὲ ἄτοπες ἐπιθυμίες. Κι ἔτσι πάλι γυρίζομε πίσω ὅπως ὁ σκύλος γυρίζει στὸν ἐμετὸ τοῦ. Ἂς ἀποφύγομε λοιπὸν τὴν ἐλευθεροστομία σὰν θανατηφόρο φαρμάκι. Τὰ κακὰ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴ λησμοσύνη γιατρεύει μία πολὺ αὐστηρὴ φύλαξη τοῦ νοῦ καὶ μία ἀδιάκοπη ἐπίκληση τοῦ Κυρίου μᾶς Ἰησοῦ Χριστοῦ. Δίχως Αὐτὸν τίποτε δὲν μποροῦμε νὰ κάνομε.

33. Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ πιάσεις φιλία μὲ τὸ φίδι καὶ νὰ τὸ βάλεις μέσα στὸν κόρφο σου οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ χαϊδεύεις καὶ νὰ περιποιεῖσαι τὸ σῶμα σου μὲ κάθε τρόπο καὶ νὰ τὸ ἀγαπᾶς, ἐκτὸς ἀπ’ ὅσο τοῦ εἶναι ἀναγκαῖο καὶ τοῦ χρειάζεται, καὶ συγχρόνως νὰ φροντίζεις γιὰ τὴν οὐράνια ἀρετή. Γιατί, ἐκ φύσεως τὸ φίδι δαγκώνει, ἐνῶ τὸ σῶμα μολύνει μὲ τὴν ἡδονὴ ἐκεῖνον ποὺ τὸ περιποιεῖται. Σὲ ὅ,τι φταίει τὸ σῶμα, κτύπα τὸ μὲ γροθιὲς χωρὶς νὰ τὸ λυπᾶσαι σὰν μεθυσμένος δοῦλος ποὺ δραπέτευσε, ἂς λάβει τὴν πείρα τοῦ μαστιγώματος ἀπὸ τὸν κύριό του κι ἂς φύγει ἀπὸ τὰ καπηλειά. Ἂς μὴν ἀγνοεῖ τὴν ἄφθαρτη κυρία του, τὴν ψυχή, αὐτὸ ποὺ εἶναι φθαρτὴ λάσπη, καὶ δοῦλος τῆς ψυχῆς ὅλο σκοτάδι. Μέχρι τὸ θάνατό σου μὴν ἐμπιστευτεῖς νὰ πάρεις θάρρος μὲ τὴ σάρκα σου. Λέει ἡ Γραφή: «Τὸ θέλημα τῆς σάρκας εἶναι ἔχθρα κατὰ τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἡ σάρκα ἐπιθυμεῖ ἀντίθετα μὲ τὸ πνεῦμα, καὶ τὸ πνεῦμα ἀντίθετα μὲ τὴν σάρκα. Ὅσοι ζοῦνε ζωὴ σαρκικὴ δὲν μποροῦν ν’ ἀρέσουν στὸν Θεό. Ἐμεῖς ὅμως δὲν εἴμαστε σαρκικοί, ἀλλὰ πνευματικοὶ».

34. Ἔργο τῆς φρονήσεως εἶναι νὰ κινεῖ πάντοτε τὸ θυμικὸ μέρος τῆς ψυχῆς, γιὰ νὰ συνάπτομε τὴν ἐσωτερικὴ μάχη κατὰ τῶν παθῶν καὶ τῶν δαιμονικῶν προσβολῶν καὶ νὰ κατηγοροῦμε τὸν ἑαυτό μας. Ἔργο τῆς σοφίας εἶναι νὰ παρακινεῖ τὸ λογιστικὸ μέρος τῆς ψυχῆς σὲ νήψη καὶ ὁλοκληρωμένη καὶ σὲ πνευματικὴ θεωρία. Ἔργο τῆς δικαιοσύνης εἶναι νὰ διευθύνει τὸ ἐπιθυμητικὸ μέρος τῆς ψυχῆς πρὸς τὴν ἀρετὴ καὶ τὸ Θεό, ἐνῶ ἔργο τῆς ἀνδρείας εἶναι νὰ κυβερνᾶ καὶ νὰ κατέχει τὶς πέντε αἰσθήσεις γιὰ νὰ μὴν μολύνεται ἀπὸ αὐτὲς τόσο ὁ ἐσωτερικός μας ἄνθρωπος, δηλαδὴ ἡ καρδιά, ὅσο καὶ ὁ ἐξωτερικός, δηλαδὴ τὸ σῶμα.

35. «Πάνω στὸν Ἰσραὴλ λάμπει ἡ μεγαλοπρέπειά Του», δηλαδὴ πάνω στὸ νοῦ ποὺ βλέπει, ὅσο εἶναι δυνατό, τὸ κάλλος τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ, «καὶ ἡ δύναμή Του φανερώνεται στὰ νέφη», δηλαδὴ στὶς ψυχὲς τὶς ὁλοφώτεινες ποὺ ἀτενίζουν τὰ πρωινὰ Αὐτὸν ποὺ κάθεται στὰ δεξιὰ τοῦ Πατέρα Του, νὰ φεγγοβολεῖ πρὸς αὐτές, σὰν τὸν ἥλιο ποὺ ἀκτινοβολεῖ ἀνάμεσα ἀπὸ τὰ καθαρὰ σύννεφα, καὶ τὶς δείχνει ἀξιαγάπητες.

36. Ἕνας ποὺ ἁμαρτάνει, λέει ἡ θεία Γραφή, θὰ χάσει μεγάλη δικαιοσύνη καὶ ἀρετὴ. Καὶ ὁ νοῦς ποὺ ἁμαρτάνει θὰ χάσει τὰ ἀθάνατα καὶ ἄφθαρτα ποτὰ καὶ φαγητὰ ποὺ ἀναφέρονται στὸ ἴδιο κεφάλαιο.

37. Δὲν εἴμαστε δυνατότεροι ἀπὸ τὸν Σαμψῶν, οὔτε σοφότεροι ἀπὸ τὸν Σολομώντα, οὔτε ἔχουμε μεγαλύτερη γνώση ἀπὸ τὸν Δαβὶδ οὔτε ἀγαποῦμε τὸ Θεὸ περισσότερο ἀπὸ τὸν κορυφαῖο Πέτρο. Ἂς μὴν ἔχομε λοιπὸν θάρρος στὸν ἑαυτό μας, γιατί λέει ἡ Γραφή: «Ὅποιος ἔχει θάρρος στὸν ἑαυτό του, θὰ ἔχει πτώση τρομακτικὴ».

38. Ἂς μάθομε ἀπὸ τὸν Χριστὸ τὴν ταπεινοφροσύνη καὶ ἀπὸ τὸν Δαβὶδ τὴν ταπείνωση καὶ ἀπὸ τὸν Πέτρο τὸ νὰ δακρύζομε γιὰ ὅσα συμβαίνουν ἀλλὰ ἂς μὴν ἀπελπιζόμαστε, ὅπως ὁ Σαμψῶν, ὁ Ἰούδας καὶ ὁ Σολομῶν, ποὺ ἦταν πάρα πολὺ σοφός.

39. Ὁ διάβολος, σὰν λιοντάρι ποὺ μουγκρίζει, περπατεῖ μαζὶ μὲ τὶς δυνάμεις τοῦ ζητώντας ποιὸν νὰ καταπιεῖ. Ἡ καρδιακὴ λοιπὸν προσοχὴ καὶ νήψη καὶ ἀντίρρηση καὶ εὐχὴ πρὸς τὸν Ἰησοῦ Χριστό, τὸ Θεό μας, ἂς μὴν παύει ποτέ. Γιατί καλύτερη βοήθεια, ἐκτὸς ἀπὸ τὸν Ἰησοῦ, δὲν θὰ βρεῖς σὲ ὅλη τὴν ζωή σου. Μόνο Αὐτὸς ὁ Κύριος γνωρίζει, ὡς Θεὸς ποὺ εἶναι, τὶς πανουργίες καὶ τὶς μεθόδους καὶ τοὺς δόλους τῶν δαιμόνων.

40. Ἡ ψυχὴ λοιπὸν ἂς ἔχει τὸ θάρρος της στὸ Χριστὸ καὶ ἂς τὸν παρακαλεῖ καὶ καθόλου ἂς μὴν δειλιάζει, γιατί δὲν πολεμεῖ μόνη της, ἀλλὰ μαζὶ μὲ τὸν φοβερὸ βασιλιὰ Ἰησοῦ Χριστό, ποὺ εἶναι ὁ Κτίστης ὅλων τῶν ὄντων, ἀσωμάτων καὶ σωματικῶν, δηλαδὴ ὁρατῶν καὶ ἀοράτων.

41. Ὅπως ἡ βροχὴ ὅσο περισσότερο πέφτει πάνω στὴ γῆ, τόσο τὴν μαλακώνει, ἔτσι καὶ τὴ γῆ τῆς καρδιᾶς μᾶς χαροποιεῖ καὶ εὐφραίνει τὸ ἅγιο ὄνομα τοῦ Χριστοῦ, ὅσο περισσότερο τὸ φωνάζουμε καὶ ὅσο συχνότερα τὸ ἐπικαλούμαστε.

42. Εἶναι καλὸ λοιπὸν νὰ γνωρίζουν οἱ ἄπειροι ὅτι, ἐμεῖς οἱ παχεῖς ποὺ κλίνομε στὴ γῆ καὶ μὲ τὸ σῶμα μας καὶ μὲ τὸ φρόνημά μας, ἔχομε ἐχθροὺς ἀσώματους καὶ ἀόρατους, ποὺ θέλουν τὸ κακό μας καὶ ξέρουν καλὰ τὴν τέχνη νὰ μᾶς κακοποιήσουν καὶ εἶναι δραστήριοι καὶ εὐκίνητοι καὶ ἐμπειροπόλεμοι ἀπὸ τὰ χρόνια του Ἀδὰμ καὶ μέχρι τώρα καὶ δὲν ἔχομε ἄλλον τρόπο νὰ τοὺς νικήσομε παρὰ μόνο μὲ τὴν ἀκατάπαυστη νήψη τοῦ νοῦ καὶ τὴν ἐπίκληση τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Δημιουργοῦ μας. Καὶ γιὰ ἐκείνους ποὺ εἶναι ἀκόμη ἄπειροι, ἂς εἶναι τὰ παραπάνω, δήλ. ἡ εὐχὴ τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ προτροπὴ νὰ δοκιμάσουν καὶ νὰ γνωρίσουν τὸ καλό. Γιὰ ὅσους ὅμως ἔχουν πείρα, ἡ πράξη καὶ ἡ δοκιμασία καὶ ἡ ἀνάπαυση ποὺ δίνει τὸ καλό, εἶναι ἄριστος τρόπος καὶ δάσκαλος.

43. Τὸ μικρό, δηλαδὴ τὸ ἀπονήρευτο παιδί, ὅταν βλέπει κάποιον ποὺ κάνει θεατρικὰ τεχνάσματα, εὐχαριστεῖται καὶ τὸν ἀκολουθεῖ ἀπὸ ἀκακία. Ἔτσι καὶ ἡ ψυχή μας, ἐπειδὴ εἶναι ἁπλὴ καὶ ἀγαθή, γιατί ἔτσι πλάστηκε ἀπὸ τὸν ἀγαθὸ Κύριο, εὐχαριστεῖται ἀπὸ τὶς προσβολὲς τοῦ διαβόλου ποὺ παριστάνει ψευδεῖς φαντασίες. Καὶ ἔτσι ἐξαπατᾶται καὶ τρέχει πρὸς τὸ κακὸ σὰν νὰ ἦταν καλό, ὅπως ἡ περιστέρα τρέχει πίσω ἀπὸ τὸν ἐχθρὸ τῶν παιδιῶν της. Ἀνακατώνει ἡ ψυχὴ τοὺς λογισμούς της μὲ τὴ φαντασία τῆς δαιμονικῆς προσβολῆς, λ.χ. ἕνα πρόσωπο γυναίκας ὡραίας, ἢ κάτι ἄλλο ποὺ ἀπαγορεύεται τελείως ἀπὸ τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ. Θέλει νὰ κάνει πραγματικότητα ὅ,τι ὡραῖο εἶδε στὴν φαντασία της. Καὶ τότε ἀφοῦ δώσει τὴ συγκατάθεσή της, πραγματοποιεῖ καὶ μὲ τὸ σῶμα ἐκείνη τὴν ἁμαρτία ποὺ εἶδε μὲ τὸ νοῦ της, μὲ συνέπεια τὴν ἴδια τῆς τὴν κατάκριση.

44. Αὐτὴ εἶναι ἡ τέχνη τοῦ πονηροῦ, καὶ μὲ αὐτὰ τὰ βέλη δηλητηριάζει τὴν ψυχή. Γι’ αὐτὸ δὲν εἶναι ἀσφαλές, πρὶν ἀποκτήσει ὁ νοῦς μεγάλη πολεμικὴ πείρα, νὰ ἀφήνει τοὺς λογισμοὺς νὰ μπαίνουν μέσα στὴν καρδιά μας καὶ μάλιστα στὴν ἀρχή, ἐπειδὴ ἀκόμη ἡ ψυχὴ μᾶς εὐχαριστεῖται στὶς δαιμονικὲς προσβολὲς καὶ τὶς ἀκολουθεῖ. Ἀλλὰ πρέπει μόνο νὰ τοὺς ἐννοεῖ καὶ νὰ τοὺς κόβει μόλις φανοῦν καὶ τὴν προσβάλλουν. Ὅταν ὁ νοῦς πολυκαιρίσει σ’ αὐτὸ τὸ θαυμαστὸ ἔργο καὶ ἐξασκηθεῖ καὶ ἐννοήσει καλὰ καὶ τοῦ γίνει σταθερὴ συνήθεια ὁ πόλεμος καὶ ἡ ἀληθινὴ γνώση τῶν λογισμῶν του, κι ὅταν μπορεῖ, ὅπως λέει ὁ προφήτης, εὔκολα νὰ πιάνει τὶς νεαρὲς ἀλεποῦδες, τότε μὲ προσοχὴ καὶ ἐπιμέλεια, πρέπει νὰ τοὺς ἀφήνει νὰ ἔρχονται καὶ νὰ τοὺς ἐλέγχει.

45. Ὅπως εἶναι ἀδύνατο μέσα ἀπὸ τὸν ἴδιο σωλήνα νὰ περάσουν φωτιὰ καὶ νερὸ μαζί, ἔτσι εἶναι ἀδύνατο νὰ μπεῖ ἡ ἁμαρτία μέσα στὴν καρδιά μας, ἂν δὲν χτυπήσει πρῶτα τὴν πόρτα τῆς καρδιᾶς μὲ προσβολὴ μίας ἁμαρτωλῆς φαντασίας.

46. Πρῶτα- πρῶτα, ὑπάρχει ἡ προσβολὴ τῆς κακῆς σκέψεως. Δεύτερο, ὁ συνδυασμός, ὅταν ἀνακατώνονται οἱ δικοί μας καὶ οἱ δαιμονικοὶ λογισμοί. Τρίτο, ἡ συγκατάθεση, ὅταν οἱ λογισμοὶ μᾶς συσκέπτονται μὲ τοὺς δαιμονικοὺς λογισμοὺς γιὰ νὰ διαπράξουν τὸ κακό. Τέταρτο εἶναι ἡ αἰσθητὴ πράξη, δηλαδὴ ἡ ἁμαρτία. Ἂν λοιπὸν ὁ νοῦς προσέχει μὲ νήψη, καὶ μὲ τὴν ἀντίρρηση καὶ μὲ τὴν ἐπίκληση τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ φυγαδεύει τὴν προσβολὴ μόλις ἀναφανεῖ, τότε τὰ ἑπόμενα (συνδυασμός, συγκατάθεση, ἁμαρτία) μένουν ἀργά. Ὁ πονηρὸς δαίμονας ἐπειδὴ εἶναι ἀσώματος νοῦς, δὲν μπορεῖ διαφορετικὰ νὰ πλανήσει τὶς ψυχές, παρὰ μὲ τὴν φαντασία καὶ τοὺς λογισμούς. Γιὰ τὴν προσβολὴ ὁ Δαβὶδ λέει: «Κάθε πρωὶ σκότωνα ὅλους τους ἁμαρτωλούς της γὴς». Καὶ ὁ μέγας Μωυσῆς λέει γιὰ τὴν συγκατάθεση: «Δὲν θὰ δώσεις τὴν συγκατάθεσή σου σ’ αὐτούς, γιὰ νὰ μὴ σὲ κάνουν καὶ ἁμαρτήσεις».

47. Νοῦς μὲ νοῦ συμπλέκεται ἀόρατα καὶ πολεμᾶ, δηλαδὴ ὁ δαιμονικὸς νοῦς μὲ τὸ δικό μας. Καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη κάθε στιγμὴ νὰ φωνάζομε πρὸς τὸν Χριστό, νὰ διώξει τὸν δαιμονικὸ νοῦ καὶ νὰ μᾶς δώσει τὴ νίκη ὡς φιλάνθρωπος.

48. Ὑπόδειγμα τῆς ἡσυχίας τῆς καρδιᾶς νὰ ἔχεις ἐκεῖνον ποὺ κρατεῖ στὸ χέρι τοῦ καθρέφτη καὶ βλέπει μέσα σ’ αὐτὸν ἀδιάκοπα. Καὶ τότε θὰ βλέπεις ἐκεῖνα ποὺ ζωγραφίζονται νοερὰ μέσα στὴν καρδιά σου, τόσο τὰ πονηρὰ ὅσο καὶ τὰ ἀγαθά.

49. Κοίταξε νὰ μὴν ἔχεις κανένα λογισμὸ στὴν καρδιά σου, οὔτε παράλογο οὔτε εὔλογο, γιὰ νὰ ἀναγνωρίζεις εὔκολά τους ἀλλόφυλους, δηλαδὴ τοὺς πρωτότοκους γιοὺς τῶν Αἰγυπτίων.

50. Πόσο ὠφέλιμη καὶ τερπνή, φωτεινὴ καὶ γλυκύτατη, πανέμορφη, λαμπρὴ καὶ ὡραία ἀρετὴ εἶναι ἡ νήψη, ὅταν ἀπὸ Σένα Χριστὲ μπαίνει σὲ καλὸ δρόμο καὶ ὅταν ὁ ἄγρυπνος νοῦς τοῦ ἀνθρώπου τὴν ἀσκεῖ μὲ μεγάλη ταπείνωση. Ἁπλώνει μέχρι τὴν θάλασσα καὶ μέχρι τὴν ἄβυσσο τῶν θεωριῶν τὰ κλήματά της καὶ μέχρι τῶν τερπνῶν καὶ θείων μυστηρίων τὰ βλαστάρια τῆς. Ποτίζει τὸ νοῦ ποὺ ἀπὸ πολὺ καιρὸ τὸν ἔχει κατακάψει ἡ ἀσέβεια μὲ τὴν ἁρμύρα τῶν πονηρῶν δαιμονικῶν λογισμῶν καὶ τὸ ἐχθρικὸ σαρκικὸ φρόνημα, τὸ ὁποῖο εἶναι θάνατος.

51. Ἡ νήψη μοιάζει μὲ τὴν κλίμακα τοῦ Ἰακώβ, πάνω στὴν ὁποία μένει ὁ Θεὸς καὶ ἀνεβαίνουν οἱ Ἄγγελοι. Γιατί ἀφανίζει καὶ καταστρέφει ἀπὸ τὴν ψυχὴ μᾶς κάθε κακό. Αὐτὴ κόβει τὴν πολυλογία, τὴν κακολογία ἐναντίον τῶν ἄλλων, τὴν κατάκριση καὶ ὅλο τὸν κατάλογο τῶν αἰσθητῶν ἁμαρτημάτων, γιατί δὲν ἀνέχεται οὔτε γιὰ μία στιγμὴ νὰ στερηθεῖ ἐξαιτίας τοὺς τὴν δική της γλυκύτητα.

52. Τὴν νήψη, ἀδελφοί μου, ἂς τὴν ἀσκοῦμε μὲ προθυμία. Καὶ στὰ ὕψη της μὲ καθαρὴ διάνοια πετώντας μὲ τὴν χάρη τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἂς ἀναλογιζόμαστε τὰ ἁμαρτήματά μας καὶ τὸν προηγούμενο βίο μας. Ἔτσι, νιώθοντας συντριβὴ καὶ ταπείνωση μὲ τὴν μνήμη τῶν ἁμαρτιῶν μας, θὰ ἔχομε ἀκατάπαυστη τὴ βοήθεια τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ μας στὸν ἀόρατο πόλεμο. Ὅταν στερηθοῦμε τὴν βοήθεια τοῦ Ἰησοῦ ἀπὸ ὑπερηφάνεια ἢ κενοδοξία ἢ φιλαυτία, τότε στερούμαστε καὶ τὴν καθαρότητα τῆς καρδιᾶς, μὲ τὴν ὁποία φανερώνεται ὁ Θεὸς στὸν ἄνθρωπο. ἐπειδὴ ἡ αἰτία νὰ δοῦμε τὸ Θεό, σύμφωνα μὲ τὴν ὑπόσχεση τοῦ Κυρίου, εἶναι ἡ καθαρότητα τῆς καρδιᾶς.

53. Ὁ νοῦς ποὺ δὲν ἀμελεῖ τὴν κρυφὴ ἐργασία του, μαζὶ μὲ τὰ ἄλλα καλὰ ποὺ θὰ βρεῖ ἀπὸ τὴν ἀδιάκοπη φύλαξή του, θὰ βρεῖ καὶ τὶς πέντε αἰσθήσεις τοῦ σώματος νὰ εἶναι ἀργὲς ἀπὸ τὰ ἐξωτερικὰ κακά. Γιατί μὲ τὸ νὰ προσέχει στὴν ἀρετὴ καὶ τὴ νήψη του καὶ μὲ τὸ νὰ θέλει νὰ ἐνδιατρίβει στὶς καλὲς σκέψεις, δὲν ἀνέχεται νὰ τὸν κλέβουν οἱ πέντε αἰσθήσεις ποὺ τοῦ φέρνουν ὑλικοὺς καὶ μάταιους λογισμούς. ἀλλὰ ἐπειδὴ γνωρίζει πόσο ἀπατηλὲς εἶναι, τὶς πιὸ πολλὲς φορὲς τὶς περιορίζει ἀκόμη καὶ μέσα του.

54. Μένε μέσα στὴ διάνοιά σου διὰ τῆς νήψεως καὶ δὲν θὰ κοπιάσεις στοὺς πειρασμούς. Ἂν φεύγεις ἀπὸ ἐκεῖ, ὑπόμενε τοὺς πειρασμοὺς ποὺ ἔρχονται.

55. Ὅπως ἐκείνους ποὺ ἔχουν κακοφάγει, τοὺς ὠφελεῖ τὸ πικρὸ ἀψίνθιο, ἔτσι καὶ οἱ κακότροποι ἔχουν συμφέρον νὰ ὑποφέρουν θλίψεις.

56. Ἂν δὲ θέλεις νὰ ὑποφέρεις κακά, μὴ θέλεις καὶ νὰ κάνεις κακά, γιατί σ’ αὐτὸ ἀκολουθεῖ, χωρὶς ἐξαίρεση, ἐκεῖνο. Ὅ,τι σπείρει ὁ ἄνθρωπος, τοῦτο καὶ θὰ θερίσει. Ὅταν λοιπὸν ἑκουσίως σπέρνομε τὰ πονηρὰ κι ἔπειτα ἀκουσίως τὰ θερίζομε, ὀφείλομε νὰ θαυμάζομε τὴ δικαιοσύνη τοῦ Θεοῦ.

57. Τυφλώνεται ὁ νοῦς μὲ τὰ τρία αὐτὰ πάθη, τὴ φιλαργυρία, τὴν κενοδοξία καὶ τὴν ἡδονή.

58. Ἡ γνώση καὶ ἡ πίστη, ποὺ εἶναι σύντροφοι τῆς ἀνθρώπινης φύσεως, ἀπὸ τίποτε ἄλλο δὲν ἀδυνάτισαν, παρὰ ἀπὸ τὶς τρεῖς προηγούμενες κακίες.

59. Ὁ θυμὸς καὶ ἡ ὀργὴ καὶ οἱ πόλεμοι καὶ οἱ φόνοι καὶ ὅλος ὁ κατάλογος τῶν λοιπῶν κακῶν, ἐξαιτίας τῶν προηγουμένων τριῶν κακιῶν ἰσχυροποιήθηκαν πάρα πολὺ μεταξὺ τῶν ἀνθρώπων.

60. Ἐκεῖνος ποὺ δὲν γνωρίζει τὴν ἀλήθεια, δὲν μπορεῖ καὶ νὰ πιστεύει ἀληθινά. Γιατί ἡ γνώση φυσικὰ προηγεῖται ἀπὸ τὴν πίστη, κι αὐτὸ ἐπειδὴ ἐκεῖνα ποὺ λέει ἡ Γραφή, δὲν θὰ λέει μόνο γιὰ νὰ τὰ μάθομε, ἀλλὰ γιὰ νὰ τὰ πράξομε.

61. Ἂς ἀρχίσομε λοιπὸν τὸ ἔργο. Ἔτσι σιγὰ σιγὰ προκόβοντας θὰ βροῦμε ὅτι ἡ ἐλπίδα στὸ Θεὸ καὶ ἡ βέβαιη πίστη καὶ ἡ βαθύτερη γνώση καὶ ἡ ἀπελευθέρωση ἀπὸ τοὺς πειρασμοὺς καὶ τὰ θεία χαρίσματα καὶ ἡ ἀπὸ τὴν καρδιὰ ἐξομολόγηση καὶ τὰ συνεχῆ δάκρυα, ἔρχονται στοὺς πιστοὺς μὲ τὴν προσευχή. Καὶ ὄχι αὐτὰ μόνο. ἀλλὰ καὶ ἡ ὑπομονὴ στὶς θλίψεις καὶ ἡ εἰλικρινὴς συγχώρηση τοῦ πλησίον καὶ ἡ βαθιὰ γνώση τοῦ πνευματικοῦ νόμου καὶ ἡ εὕρεση τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καὶ ἡ χορήγηση τῶν πνευματικῶν θησαυρῶν καὶ ὅλα ὅσα ὑποσχέθηκε ὁ Θεὸς νὰ δώσει στοὺς πιστοὺς καὶ στὸν παρόντα καὶ στὸν μέλλοντα αἰώνα. Καὶ μ’ ἕνα λόγο, εἶναι ἀδύνατο νὰ φανεῖ ἡ ψυχὴ εἰκόνα Θεοῦ, παρεκτὸς μὲ χάρισμα τοῦ Θεοῦ καὶ πίστη τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος παραμένει μὲ μεγάλη ταπεινοφροσύνη καὶ ἀδιάσπαστη προσευχὴ στὴ διάνοιά του.

62. Μεγάλο ἀγαθὸ πράγματι ἀπὸ τὴν πείρα ἔχομε παραλάβει, τὸ νὰ ἐπικαλούμαστε συνεχῶς τὸν Κύριο Ἰησοῦ ἐναντίον τῶν νοητῶν ἐχθρῶν, ὅσοι θέλομε νὰ καθαρίσομε τὴν καρδιά μας. Καὶ παρατήρησε, πῶς ὁ λόγος ποὺ λέω εἶναι σύμφωνος μὲ τὶς Ἅγιες Γραφές. Λέει κάπου: «Νὰ ἑτοιμάζεσαι Ἰσραὴλ γιὰ νὰ ἐπικαλεῖσαι τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου». Καὶ ὁ Ἀπόστολος λέει: «Νὰ προσεύχεστε ἀδιαλείπτως». Καὶ ὁ Κύριός μας λέει: «Δὲν μπορεῖτε νὰ κάνετε τίποτε δίχως ἐμένα. Ὅποιος μένει σ’ ἐμένα κι ἐγὼ σ’ αὐτόν, αὐτὸς κάνει πολὺ καρπό. Ἂν δὲ μείνει σ’ ἐμένα, θὰ πεταχτεῖ ἔξω ὅπως τὸ ξερὸ κλῆμα». Μέγα ἀγαθὸ εἶναι ἡ προσευχή, τὸ ὁποῖο περιέχει ὅλες τὶς ἀρετές, γιατί καθαρίζει τὴν καρδιά, μέσα στὴν ὁποία ὁ Θεὸς φανερώνεται στοὺς πιστούς.

63. Ἡ ταπείνωση, ἐπειδὴ ἐκ φύσεως ἀνυψώνει τὸν ἄνθρωπο καὶ ἔχει τὴν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ ἀφανίζει σχεδὸν ὅλα τὰ κακὰ ποὺ ὑπάρχουν μέσα μας τὰ ὁποία μισεῖ ὁ Θεός, εἶναι δυσκολοκατόρθωτη. Καὶ μπορεῖς νὰ βρεῖς σὲ ἕναν ἄνθρωπο μερικὴ ἐργασία πολλῶν ἀρετῶν, ἂν ὅμως ζητήσεις καὶ μυρωδιὰ μόνον ταπεινώσεως, μόλις ποὺ θὰ τὴ βρεῖς. Γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη νὰ ἔχομε μεγάλη ἐπιμέλεια, ὥστε νὰ ἀποκτήσομε τὴν ἁγία ταπείνωση. Ἡ Γραφή, τὸν διάβολο τὸν ὀνομάζει ἀκάθαρτο, ἐπειδὴ ἐξαρχῆς ἀπώθησε τὸ ἀγαθό της ταπεινοφροσύνης καὶ ἀγάπησε τὴν ὑπερηφάνεια. Γι’ αὐτὸ καὶ πνεῦμα ἀκάθαρτο ὀνομάζεται σὲ ὅλες τὶς Γραφὲς. Ποιὰ σωματικὴ ἀκαθαρσία μπορεῖ νὰ κάνει ὁ ἀσώματος, ἄσαρκος καὶ ἀστάθμητος, γιὰ νὰ τὸν λέει ἡ Γραφὴ ἀκάθαρτο; Φανερὸ εἶναι ὅτι γιὰ τὴν ὑπερηφάνειά του ὀνομάστηκε ἀκάθαρτος καὶ ἀπὸ καθαρὸς καὶ φωτεινὸς ἄγγελος, ἔγινε βέβηλος. Ἐπειδή, γιὰ τὸ Θεὸ εἶναι ἀκάθαρτος κάθε ὑπερήφανος, καὶ πρώτη ἁμαρτία εἶναι ἡ ὑπερηφάνεια. Ἔτσι καὶ ὁ ὑπερήφανος Φαραὼ ἔλεγε: «Δὲ γνωρίζω τὸ Θεό σου καὶ δὲ θὰ ἐλευθερώσω τὸν Ἰσραὴλ».

64. Ὑπάρχουν πολλὰ ἔργα καὶ πράξεις τοῦ νοῦ ποὺ μποροῦν νὰ μᾶς προμηθεύσουν τὸ ἀγαθὸ δῶρο τῆς ταπεινοφροσύνης, ἂν δὲν εἴμαστε ἀμελεῖς γιὰ τὴν σωτηρία μας. δηλαδὴ ἡ μνήμη τῶν ἁμαρτιῶν μας, ὅσες κάναμε μὲ λόγια, μὲ ἔργα καὶ μὲ τὸ νοῦ μας, καὶ ἄλλα πολλὰ ποὺ βοηθοῦν νὰ ἀποκτήσομε τὴν ταπεινοφροσύνη. Ταπείνωση ἀληθινὴ προξενεῖ καὶ τὸ νὰ θυμόμαστε πάντοτε τὰ κατορθώματα τῆς ἀρετῆς τῶν ἄλλων καὶ νὰ μεγαλοποιοῦμε τὰ ἄλλα φυσικὰ πλεονεκτήματά τους καὶ νὰ συγκρίνομε τὰ δικά μας ἔργα μὲ τὰ δικά τους, γιὰ νὰ βλέπομε ὅτι εἴμαστε κατώτεροι ἀπὸ αὐτούς. Καὶ ἔτσι βλέποντας ὁ νοῦς τὴν εὐτέλειά του καὶ πόσο ὑστερεῖ ἀπὸ τὴν τελειότητα τῶν ἀδελφῶν, θεωρεῖ τὸν ἑαυτὸ τοῦ χῶμα καὶ στάχτη καὶ ὄχι ἄνθρωπο, ἀλλὰ σκύλο, ἐπειδὴ σὲ ὅλα εἶναι κατώτερος καὶ πολὺ πίσω ἀπὸ ὅλους τους λογικοὺς ἀνθρώπους.

65. Λέει τὸ στόμα τοῦ Χριστοῦ, ὁ στύλος τῆς Ἐκκλησίας, ὁ μέγας πατέρας μᾶς Βασίλειος: «Μεγάλο καλὸ γιὰ νὰ μὴν ἁμαρτάνομε, οὔτε τὴν ἄλλη μέρα νὰ πέφτομε στὰ ἴδια ἁμαρτήματα, εἶναι τὸ νὰ ἀνακρίνομε στὸ τέλος τῆς ἡμέρας τὴν συνείδησή μας σὲ τί σφάλαμε καὶ τί καλὸ κάναμε. Αὐτὸ ἔκανε καὶ ὁ Ἰὼβ γιὰ τὸν ἑαυτό του καὶ γιὰ τὰ παιδιὰ τοῦ. Γιατί οἱ ἀνακρίσεις τῶν πράξεών μας, ὅταν γίνονται κάθε μέρα, μᾶς φωτίζουν τί πρέπει νὰ κάνομε κάθε στιγμή».

66. Καὶ ἄλλος πάλι σοφὸς στὰ θεία εἶπε: «Ἀρχὴ τῆς καρποφορίας εἶναι τὸ ἄνθος καὶ ἀρχὴ τῆς πρακτικῆς ἀρετῆς εἶναι ἡ ἐγκράτεια». Λοιπὸν ἂς ἐγκρατευτοῦμε. καὶ αὐτὸ μὲ μέτρο καὶ ζύγι, ὅπως διδάσκουν οἱ Πατέρες. Καὶ ὅλη τὴν ἡμέρα, τὶς δώδεκα ὧρες, νὰ τὶς περνοῦμε μὲ νήψη καὶ φύλαξη τοῦ νοῦ. Ἂν κάνομε ἔτσι, θὰ μπορέσομε μὲ κάποια βία νὰ σβήσομε καὶ νὰ λιγοστέψομε τὴν κακία μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδὴ μὲ τὴ βία κατορθώνεται ἡ ἐνάρετη ζωή, μὲ τὴν ὁποία μᾶς δίνεται ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν.

67. Ὁ δρόμος γιὰ τὴ θεία γνώση εἶναι ἡ ἀπάθεια καὶ ἡ ταπείνωση. Χωρὶς αὐτές, κανεὶς δὲν θὰ δεῖ τὸν Κύριο.

68. Ἐκεῖνος ποὺ προσέχει διαρκῶς στὸ ἐσωτερικό του, εἶναι φρόνιμος καὶ ἐγκρατής. καὶ ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ καὶ ἀσχολεῖται μὲ πνευματικὲς θεωρίες καὶ θεολογεῖ καὶ προσεύχεται. Καὶ αὐτὸ εἶναι ἐκεῖνο ποὺ λέει ὁ Ἀπόστολος: «Νὰ ὁδηγεῖστε ἀπὸ τὸ Πνεῦμα καὶ δὲ θὰ ἐκτελέσετε ἐπιθυμία τῆς σάρκας».

69. Ὅποιος δὲν ξέρει νὰ βαδίζει τὸν πνευματικὸ δρόμο, δὲν φροντίζει διόλου γιὰ τὶς ἐμπαθεῖς σκέψεις. Ὅλη του ἡ ἀσχολία εἶναι γύρω ἀπὸ τὴ σάρκα καὶ ἢ εἶναι γαστρίμαργος καὶ ἀκόλαστος, ἢ λυπᾶται καὶ ὀργίζεται καὶ μνησικακεῖ. μὲ αὐτὰ σκοτίζει τὸ νοῦ του. Ἢ πάλι μεταχειρίζεται ὑπερβολικὴ ἄσκηση καὶ θολώνει τὴν διάνοιά του.

70. Ἐκεῖνος ποὺ ἐγκατέλειψε τὰ ἐξωτερικὰ μόνο πράγματα, π.χ. τὴν γυναίκα, τὰ χρήματα κλπ., μόνον ἐξωτερικῶς ἔγινε μοναχός, ὄχι ὅμως καὶ ἐσωτερικῶς. Ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀπαρνήθηκε καὶ τὶς ἐμπαθεῖς σκέψεις τοῦ νοῦ του, αὐτὸς εἶναι ἀληθινὸς μοναχός. Καὶ τὸν ἐξωτερικὸ ἄνθρωπο, εὔκολα τὸν κάνει κανεὶς μοναχό, ἂν θελήσει. Ἀλλὰ γιὰ νὰ κάνεις μοναχὸ τὸν ἐσωτερικὸ ἄνθρωπο, χρειάζεται μεγάλος ἀγώνας.

(Συνεχίζεται...)