Περί του «ψάλλειν», «υμνείν» και «άδειν» ολίγα
«Λαλοῦντες ἑαυτοῖς ψαλμοῖς καὶ ὕμνοις καὶ ᾠδαῖς πνευματικαῖς, ᾄδοντες καὶ ψάλλοντες εν τῇ καρδίᾳ ὑμῶν τῷ Κυρίῳ» (Εφεσ. 5,19)
Απόδοση στη νεοελληνική: «Να τέρπετε τους εαυτούς σας με ψαλμούς και ύμνους και ωδές πνευματικές, τραγουδώντας και ψάλλοντας με την καρδιά σας». Από τον παραπάνω αποστολικό στίχο παίρνουμε αφορμή και παραθέτουμε σχόλια ψυχωφελή των αγίων της Εκκλησίας μας.
Η συνήθεια του «ψάλλειν» είναι στη φύση μας και βοηθάει στην τήρηση της αρμονίας των πραγμάτων στη ζωή μας αλλά και στη θεραπεία της ψυχής και του σώματος. Το από καρδιάς «τραγούδι» στο Θεό είναι ένδειξη πνευματοφόρας ψυχής. Είναι ξεχείλισμα. «Κακοπαθεῖ τις ἐν ὑμῖν; προσευχέσθω· εὐθυμεῖ τις; ψαλλέτω» (Ιακ.5, 13) Η καρδιά και τα χείλη είναι τα καλύτερα όργανα, που παίζουν και τραγουδούν για τη δόξα του Θεού.
Αυτό κάνει και η Εκκλησία αιώνες τώρα. Μας δίνει το δικαίωμα και την ευκαιρία, να συμμετέχουμε στις ακολουθίες της και να ψάλλουμε και να υμνούμε το Θεό μας από καρδιάς. Δι` αυτών εισερχόμαστε στον εαυτό μας και ευκολότερα οδηγούμαστε σε κοινωνία με το Θεό. Δι` αυτών τελούνται τα άγια και σωστικά Μυστήρια και όλες οι ιεροπραξίες, για κάθε περίσταση της ζωής, από τη γέννηση μέχρι το θάνατό μας.
Ποια θέση έχει η ψαλμωδία στη ζωή μας; Πόσο αναγκαία είναι για τον αγιασμό της ψυχής και του σώματος; Γιατί μας έδωσε ο Θεός το στόμα και την αίσθηση της ακοής; Γιατί μας έδωσε και όλες τις άλλες αισθήσεις και τα μέλη του σώματος; Το σώμα μας, από τη δημιουργία του, έχει συγκεκριμένη αποστολή, με τα μέλη που το συγκροτούν. Να προσφέρεται όλως στο Θεό.
Απαντά ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ερμηνεύοντας στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: «Ο Θεός μας έδωσε τα μάτια και το στόμα και την ακοή γι` αυτόν το λόγο: Για να υπηρετούν Αυτόν όλα τα μέλη μας, για να κάνουμε ό,τι Αυτός μας εντέλλεται, για να ψάλλουμε ατέλειωτους ύμνους σ` Αυτόν, για να του αναπέμπουμε ευχαριστίες και με όλα αυτά να καθαρίζουμε τη συνείδησή μας. Διότι, όπως το σώμα μας, όταν απολαμβάνει καθαρό αέρα, γίνεται υγιεινότερο, έτσι και η ψυχή γίνεται φιλοσοφότερη, όταν τρέφεται με τέτοια μελετήματα».
Από την εποχή ακόμη της Παλαιάς Διαθήκης υπήρχαν οι μελωδίες στους ύμνους, ως κατά φύσιν συμπλήρωμα και βοήθεια στην κατά ευάρεστο τρόπο προσέγγιση στις υψηλές θεολογικές έννοιες και ως θεραπεία της ίδιας της φύσης μας. Και αυτό το συνεχίζει και σήμερα η Εκκλησία.
Σχολιάζει ο άγιος Γρηγόριος ο Νύσσης: «Επειδή λοιπόν καθετί φυσικό είναι αρεστό στη φύση, αποδεικνύεται πως και η μουσική ανήκει στη φύση μας. Εξαιτίας αυτού, ο Μέγας Δαβίδ ένωσε με τη φιλοσοφία των αρετών, που περιέχουν οι ψαλμοί, τη μελωδία, σαν να ράντισε κατά κάποιο τρόπο, τα υψηλά δόγματα με γλυκύτητα μελιού. Μέσα απ` αυτήν (τη μελωδία) η φύση βλέπει καλύτερα τον εαυτό της και τον θεραπεύει. Διότι, όσον αφορά τη φύση μας, η αρμονία στα πράγματα της ζωής είναι τρόπος θεραπείας, την οποία έχω τη γνώμη πως βοηθάει η μελωδία, χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε ξεκάθαρα».
Όλες οι σκέψεις και παραινέσεις των αγίων κινούνται από το Άγιο Πνεύμα και οφείλουμε να τις (υπ)ακούμε με εμπιστοσύνη. Ας ακούσουμε κι ας απολαύσουμε το παράδειγμα που φέρνει τώρα ο άγιος Χρυσόστομος, θέλοντας να δείξει πως τα λόγια τα καθαρά και άγια, που αναπέμπονται στο Θεό, είναι ανάγκη να εξέρχονται από καθαρή καρδιά και χείλη. Ομολογεί ο άγιος Χρυσόστομος – ω, της ταπεινώσεως!- συμπεριλαμβάνοντας και τον εαυτό του, πως δεν τα διαθέτουμε:
«Όπως λοιπόν συμβαίνει με τα στεφάνια, στα οποία δε φτάνει να είναι μόνο τα άνθη καθαρά, αλλά και τα χέρια που τα πλέκουν, το ίδιο συμβαίνει και με τους ιερούς ύμνους. Δε φτάνει να ψάλλουμε και να ακούμε μόνο με ευλάβεια τα λόγια, αλλά να μετέχει και η ψυχή ολόκληρη, η οποία τα πλέκει. Αλλά η δική μας ψυχή, δυστυχώς, είναι μολυσμένη και δεν έχει παρρησία, αλλά είναι και γεμάτη από αμαρτίες».
Ω, της ταπεινώσεως! και πάλι. Όταν ο Άγιος του Θεού ομολογεί μια τέτοια αλήθεια, τι να πούμε εμείς οι όντως απαρρησίαστοι; Δεν είναι δυνατόν να επέλθει η Χάρη, όταν ψάλλουμε χωρίς προσοχή. Χωρίς αγώνα για καθαρισμό της ψυχής και του σώματος. Χωρίς συμμετοχή στο μυστήριο της θείας Μετανοίας και Εξομολογήσεως. Χωρίς πνευματική καθοδήγηση. Χωρίς συμμετοχή στη θεία Κοινωνία.
Να η επακολουθούσα, μετά από όλες αυτές τις διαπιστώσεις, αγαπητική συμβουλή του Αγίου Χρυσορρήμονα: «Μάθε να ψάλλεις και θα δεις και θα νιώσεις την Αγιοπνευματική ηδονή. Διότι αυτοί που ψάλλουν το Θεό πληρούνται Αγίου Πνεύματος, όπως και αυτοί που τραγουδάνε σατανικά τραγούδια, γεμίζουν από ακάθαρτο πνεύμα».
Φοβερές οι αποκαλυπτόμενες αλήθειες από το στόμα του Αγίου. Τι μεγάλο δώρο! Από τη μια τραγουδάει ο άνθρωπος το Θεό και αγιάζεται και όσο τραγουδάει, ακόμη περισσότερο αγιάζεται. Από την άλλη, ακούγονται σήμερα παντού τραγούδια, που δεν ωφελούν στην πνευματική προκοπή. Μάλιστα το θράσος έχει αποκορυφωθεί τόσο, ώστε να ακούγονται μέσα από στίχους τραγουδιών ύβρεις πλήρεις ασέβειας. Βρίζουν τα άγια και δεν υπάρχει η ανάλογη ευαισθησία, το κριτήριο, να πάψει αυτή η ύβρις στο Άγιο Πνεύμα, στην πίστη του πλησίον. Δεν υπάρχει η ευαισθησία του σεβασμού, την οποία θα διέθετε αυτονόητα ένας πολιτισμένος άνθρωπος!
Θηριώδης ή κτηνώδης ο τέτοιος άνθρωπος σήμερα, πασχίζει να ελευθερωθεί από τη βρωμιά που σκεπάζει την ψυχή του και βυθίζεται ακόμη περισσότερο. Ναι, υπάρχουν «καλλιτέχνες» σήμερα, άνθρωποι τιποτένιοι, που ταιριάζει να ζουν με θηρία παρά με ανθρώπους. Ζουν σαν νεκροί. Τυφλωμένοι από το μίσος προς το φως και την αλήθεια, δε σέβονται το αυτονόητο. Την ιδιότητα που φέρουν ως λογικά όντα.
Ο αποστολικός αυτός στίχος απευθύνεται ειδικότερα στους ψάλτες του ναού. Αυτοί είναι συλλειτουργοί στο έργο της τέλεσης των λατρευτικών αναγκών της ενορίας, ως εκπρόσωποι του λαού. Οφείλουν να συμβουλεύονται τους αγίους περί του ψάλλειν, για να ωφελούνται αυτοί αφενός, να ασφαλίζονται από το διάβολο και να μην παίζουν με τα άγια και αφετέρου να βοηθούν τον εκκλησιαζόμενο λαό στη συνειδητή συμπροσευχή, χωρίς να σκανδαλίζουν.
Πάνω σ` αυτό σχολιάζει ο άγιος Θεοφύλακτος Βουλγαρίας: «Όταν λέει ο Απόστολος να ψάλλουμε με την καρδιά μας, εννοεί να ψάλλουμε με σύνεση και χωρίς να περιπλανάται η καρδιά με το νου από εδώ κι από εκεί. Διότι αυτός που προσέχει, αυτός ψάλλει από την καρδιά του».
Παρομοίως συνεχίζει ο Θεοδώρητος: «Ψάλλει με καρδιά αυτός που δεν κινεί μόνο τη γλώσσα, αλλά καθοδηγεί το νου του και τον σπρώχνει, ώστε να κατανοήσει τα λεγόμενα».
Ως σώμα Χριστού, οφείλουμε να προσευχόμαστε με περισυλλογή του νου και φυλακή των αισθήσεων πάντοτε, αλλά κυρίως στους χώρους της κοινής λατρείας, για να μην δίνουμε δικαιώματα για πτώσεις στην αμαρτία και προκαλούμε ζημιά πνευματική ο ένας στον άλλο. Αυτό εξάλλου είναι και ένδειξη της αληθινής εν Χριστώ αγάπης.
Τὸν διεσπαρμένον μου νοῦν συνάγαγε Κύριε, καὶ τὴν χερσωθεῖσάν μου καρδίαν καθάρισον, ὡς τῷ Πέτρῳ διδούς μοι μετάνοιαν, ὡς τῷ Τελώνῃ στεναγμόν, καὶ ὡς τῇ Πόρνῃ δάκρυα, ἵνα μεγάλῃ τῇ φωνῇ κραυγάζω σοι· ὁ Θεὸς σῶσόν με, ὡς μόνος εὔσπλαγχνος καὶ φιλάνθρωπος. Αμήν. (Κατανυκτικό στιχηρό γ΄ήχου)
Ηλιάδης Σάββας, Δάσκαλος
Κιλκίς, 29- 9- 2015
