Οἱ καταβασίες τῶν Χριστουγέννων
Οἱ ὡραιότατες καταβασίες τῶν Χριστουγέννων «Χριστός γεννᾶται...», πού προέρχονται ἀπό τόν πεζό κανόνα τοῦ ἱ. Κοσμᾶ, ψάλλονται ἀπό τίς 21 Νοεμβρίου μέχρι τίς 24 Δεκεμβρίου.
Τήν 25η Δεκεμβρίου, ἡμέρα τῆς ἑορτῆς –ὅπως καί κατά τήν ἀπόδοση τῆς ἑορτῆς, 31 Δεκεμβρίου–, οἱ καταβασίες εἶναι διπλές: αὐτές δηλαδή τοῦ πεζοῦ κανόνος καί οἱ ἰαμβικές «Ἔσωσε λαόν...». Ἀπό τήν 26η μέχρι καί τήν 30ή Δεκεμβρίου ψάλλονται μόνο οἱ ἰαμβικές.
Ὠδὴ α΄.
Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε·
Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε·
Χριστὸς ἐπὶ γῆς, ὑψώθητε·
ᾄσατε τῷ Κυρίῳ πᾶσα ἡ γῆ
καὶ ἐν εὐφροσύνῃ
ἀνυμνήσατε, λαοί, ὅτι δεδόξασται.
Ὁ Χριστός γεννιέται· δοξάστε Τον!
Ὁ Χριστός κατεβαίνει ἀπό τούς οὐρανούς·
προϋπαντῆστε Τον!
Ὁ Χριστός φανερώνεται πάνω στή γῆ·
ὑψωθεῖτε πάνω ἀπό τά γήινα!
Δοξολογῆστε τόν Κύριο ὅλοι οἱ κάτοικοι τῆς γῆς
καί ἀνυμνῆστε Τον μέ χαρά,
τά διάφορα ἔθνη, γιατί ’ναι δοξασμένος.
Ὠδὴ γ΄.
Τῷ πρὸ τῶν αἰώνων
ἐκ Πατρὸς γεννηθέντι ἀῤῥεύστως Υἱῷ
καὶ ἐπ' ἐσχάτων ἐκ Παρθένου
σαρκωθέντι ἀσπόρως
Χριστῷ τῷ Θεῷ βοήσωμεν·
Ὁ ἀνυψώσας τὸ κέρας ἡμῶν
ἅγιος εἶ, Κύριε.
Στόν Υἱό πού γεννήθηκε ἀπό τόν Πατέρα ἀπαθῶς,
προτοῦ νά ὑπάρξει χρόνος,
καί τελευταῖα σαρκώθηκε
ἀπό τήν Παρθένο χωρίς ἀνδρικό σπέρμα,
στόν Χριστό καί Θεό ἄς φωνάξουμε δυνατά:
Σύ, Κύριε, πού μᾶς δυνάμωσες καί μᾶς δόξασες
εἶσαι ὁ μόνος ἅγιος!
Ὠδὴ δ΄.
῾Ράβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαὶ
καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς, Χριστέ,
ἐκ τῆς Παρθένου ἀνεβλάστησας·
ἐξ ὄρους ὁ αἰνετὸς
κατασκίου δασέος
ἦλθες σαρκωθεὶς ἐξ ἀπειράνδρου
ὁ ἄϋλος καὶ Θεός·
δόξα τῇ δυνάμει σου, Κύριε.
Χριστέ, βλάστησες ἀπό τήν Παρθένο
σάν λουλούδι ἀπό τό κλαδί,
πού προῆλθε ἀπό τή ρίζα τοῦ Ἰεσσαί·
ὁ ἄυλος Θεός, τόν ὁποῖο ὑμνοῦν τά πάντα,
ἦρθες στόν κόσμο, παίρνοντας σάρκα ἀπό τήν Παρθένο
πού δέν γνώρισε ἄνδρα,
σάν ἀπό πυκνόφυτο καί σκιερό βουνό.
Δόξα, λοιπόν, ἁρμόζει στή δύναμή Σου, Κύριε.
Ὠδὴ ε΄.
Θεὸς ὢν εἰρήνης,
Πατὴρ οἰκτιρμῶν,
τῆς μεγάλης Βουλῆς σου τὸν Ἄγγελον
εἰρήνην παρεχόμενον ἀπέστειλας ἡμῖν·
ὅθεν θεογνωσίας
πρὸς φῶς ὁδηγηθέντες,
ἐκ νυκτὸς ὀρθρίζοντες
δοξολογοῦμέν σε, Φιλάνθρωπε.
Κύριε, ὄντας Θεός τῆς εἰρήνης
καί φιλεύσπλαχνος Πατέρας,
μᾶς ἔστειλες τόν Ἀγγελιαφόρο τῆς μεγάλης Βουλῆς σου
γιά νά μᾶς παρέχει τήν εἰρήνη.
Γι’ αὐτό, Φιλάνθρωπε, κι ἐμεῖς
πού ὁδηγηθήκαμε στό φῶς τῆς θεογνωσίας,
ξυπνώντας νωρίς μές στή νύχτα,
Σέ δοξολογοῦμε.
Ὠδὴ ς΄.
Σπλάγχνων Ἰωνᾶν ἔμβρυον ἀπήμεσεν
ἐνάλιος θήρ, οἷον ἐδέξατο·
τῇ Παρθένῳ δὲ
ἐνοικήσας ὁ Λόγος καὶ σάρκα λαβὼν
διελήλυθε φυλάξας ἀδιάφθορον·
ἧς γὰρ οὐχ ὑπέστη ῥεύσεως,
τὴν τεκοῦσαν κατέσχεν ἀπήμαντον.
Τό θαλάσσιο κῆτος ἀπέβαλε σάν ἔμβρυο τόν Ἰωνᾶ
ἀπό τήν κοιλιά του, ὅπως ἀκριβῶς τόν δέχτηκε.
Ἀλλά καί ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ,
πού κατοίκησε κι ἔλαβε σῶμα στήν κοιλιά τῆς Παρθένου,
πέρασε μέσα ἀπ’ αὐτήν καί τήν διατήρησε ἄθικτη.
Διότι, καθώς δέν γεννήθηκε ἀπό ρεύση,
διαφύλαξε ἀβλαβή αὐτήν πού τόν γέννησε.
Ὠδὴ ζ΄.
Οἱ παῖδες εὐσεβείᾳ συντραφέντες
δυσσεβοῦς προστάγματος καταφρονήσαντες,
πυρὸς ἀπειλὴν οὐκ ἐπτοήθησαν,
ἀλλ' ἐν μέσῳ τῆς φλογὸς ἑστῶτες ἔψαλλον·
Ὁ τῶν πατέρων Θεὸς εὐλογητὸς εἶ.
Οἱ τρεῖς νέοι πού ἀνατράφηκαν μέ εὐσέβεια
καταφρόνησαν τή βλάσφημη διαταγή
καί δέν φοβήθηκαν τήν ἀπειλή τῆς φωτιᾶς.
Ἀντίθετα, εὑρισκόμενοι μές στό ἀναμμένο καμίνι, ἔψαλλαν:
Ὁ Θεός τῶν Πατέρων μας εἶσαι δοξασμένος!
Ὠδὴ η΄.
Θαύματος ὑπερφυοῦς ἡ δροσοβόλος
ἐξεικόνισε κάμινος τύπον·
οὐ γὰρ οὓς ἐδέξατο φλέγει νέους,
ὡς οὐδὲ πῦρ τῆς θεότητος
Παρθένου ἣν ὑπέδη νηδύν.
Διὸ ἀνυμνοῦντες ἀναμέλψωμεν·
εὐλογείτω ἡ κτίσις πᾶσα τὸν Κύριον,
καὶ ὑπερυψούτω εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας.
Τό καμίνι πού ἐξέπεμπε δροσιά ἦταν τύπος
πού προεικόνιζε ἕνα παράδοξο θαῦμα.
Διότι ὅπως αὐτό δέν ἔκαψε τούς νέους πού δέχτηκε μέσα του,
ἔτσι δέν ἔκαψε τό πῦρ τῆς Θεότητος
τήν κοιλία τῆς Παρθένου στήν ὁποία εἰσῆλθε.
Γι’ αὐτό κι ἐμεῖς ἄς ψάλουμε μέ ὕμνους:
Ὁλάκερη ἡ κτίση ἄς δοξάζει τόν Κύριο
κι ἄς τόν ὑπερυψώνει σέ ὅλους τούς αἰῶνες.
Ὠδὴ θ΄.
Μυστήριον ξένον ὁρῶ καὶ παράδοξον!
οὐρανὸν τὸ σπήλαιον·
θρόνον χερουβικὸν τὴν Παρθένον·
τὴν φάτνην χωρίον,
ἐν ᾧ ἀνεκλίθη ὁ ἀχώρητος,
Χριστὸς ὁ Θεός,
ὃν ἀνυμνοῦντες μεγαλύνομεν.
Βλέπω ἕνα γεγονός μυστηριῶδες, ἐκπληκτικό καί θαυμαστό!
Τό σπήλαιο τῆς Βηθλεέμ νά γίνεται οὐρανό,
ἡ Παρθένος Μαρία χερουβικός θρόνος.
Καί ἡ φάτνη τοῦ σπηλαίου ὁ τόπος,
ὅπου ξάπλωσε αὐτός πού τίποτε στόν κόσμο δέν μπορεῖ
[νά τόν χωρέσει,
δηλαδή ὁ Χριστός καί Θεός,
τόν ὁποῖο οἱ πιστοί ὑμνολογώντας μεγαλύνουμε.
[Συμεών (Μητρ. Νέας Σμύρνης), Ἀφθαρσίας πηγή: Καταβασίες Δεσποτικῶν καί Θεομητορικῶν ἑορτῶν,
Κείμενο - μετάφραση - σχόλια (Ἀθήνα: Ἐν πλῷ, 2009), σσ. 127-146].
