Πατερικές διδαχές περί αυτεξουσίου του ανθρώπου
Το αυτεξούσιο είναι ηθικό χαρακτηριστικό κάθε ανθρώπου, κι η ηθική ελευθερία χαρακτηριστικό μόνο των εναρέτων. Το αυτεξούσιο κάνει τον άνθρωπο δυνάμει ηθικό, ενώ η ηθική ελευθερία ενεργεία ηθικό.
Το αυτεξούσιο παραπλανώμενο από τις ορμές, επιθυμίες ή λανθασμένες σκέψεις, κατεβάζει τον άνθρωπο στην τάξη των αλόγων ζώων. Η δε ηθική ελευθερία τον ανεβάζει ως τις τάξεις των ουρανίων αΰλων πνευμάτων. Το αυτεξούσιο ωθεί τον άνθρωπο και στην φωτιά και στον θάνατο, αλλά η ηθική ελευθερία, που προτιμάει πάντα το καλό, τον οδηγεί στο ύδωρ το ζων και στην αιώνια ζωή.
Ο άνθρωπος είναι αυτεξούσιος να προτιμήσει την ευλογία ή την κατάρα, αλλά όποιος μεν προτίμησε την ευλογία φάνηκε ηθικά ελεύθερος, όποιος δε την κατάρα, αυτός έγινε ηθικά δούλος»1.
******
Ο Κάλλιστος Αγγελικούδης, νηπτικός Πατέρας του 14ου αιώνα, γράφει σχετικά με το αυτεξούσιο «Κατ᾽ οικονομία θειότερη δεν παραπέμφθηκε ο πονηρός αμέσως στην γέεννα που του κληρώθηκε, αλλ᾽ αφέθηκε προς έλεγχο και δοκιμασία του ανθρώπου και του αυτεξουσίου του, ώστε και χωρίς να το θέλει, να κάνει με την υπομονή πιο αξίους και πιο δικαίους τους αγίους και να γίνει γι᾽ αυτούς αίτιος μεγαλύτερης δόξας, για τον εαυτό του πάλι, με την δική του εθελοκακία και τις δολιότητες κατά των αγίων, να καταστήσει δικαιότερη την κόλαση…
Η θεία χάρις παρουσιάζεται να είναι προτρεπτική, όχι αναγκαστική, ώστε έτσι να διατηρείται η ελευθερία και το αυτεξούσιο. Γι᾽ αυτό τα κακά που κάνει ο άνθρωπος υποκινούμενος από τον σατανά, δεν δέχεται την τιμωρία ο σατανάς, αλλά ο άνθρωπος, επειδή δεν σύρθηκε στην αμαρτία με την βία, αλλά με δική του θέληση πείσθηκε στην κακία. Το ίδιο συμβαίνει και με το αγαθό»2.
******
Ο Μέγας Βασίλειος τονίζει «Αλλά γιατί δεν έχουμε στην φύση μας την αναμαρτησία, ώστε και όταν ακόμη θέλουμε, να μην υπάρχει σε μας η αμαρτία; Γιατί κι εσύ τους δούλους δεν τους θεωρείς φίλους, όταν τους κρατάς δέσμιους, αλλά όταν τους δεις εκούσια να εκτελούν τα καθήκοντα σε σένα.
Και στον Θεό λοιπόν δεν αρέσει ό,τι γίνεται εξ ανάγκης, αλλά αυτό που επιτυγχάνεται με την αρετή. Η δε αρετή επιτυγχάνεται με την ελεύθερη βούληση και όχι με την αναγκαιότητα. Η ελεύθερη βούληση έχει εξαρτηθεί από τα “εφ᾽ ημίν” . Το δε “εφ’ ημίν” όμως είναι το αυτεξούσιο»3.
******
Ο άγιος Μακάριος σε ομιλία του σημειώνει «Σε μερικούς όμως αν και ζουν σύμφωνα με το Ευαγγέλιο, με πολλή επιμονή προσεύχονται και νηστεύουν και φροντίζουν πνευματικά τον εαυτό τους και εφαρμόζουν τις άλλες αρετές, δεν προσφέρει αμέσως ο Θεός την χάρη και την ανάπαυση και την αγαλλίαση του Αγίου Πνεύματος, αλλά βλέποντας τον αγώνα τους, περιμένει και δεν τους χαρίζει την δωρεά του και αυτό το κάνει ο Θεός όχι επειδή θέλει να καθυστερήσει, ούτε γίνεται άσκοπα και τυχαία, αλλά οφείλεται στην ανέκφραστη σοφία του, για να δοκιμάσει την ελεύθερη βούληση, για να δει αν θεωρούν τον Θεό αξιόπιστο και αληθινό, αυτόν που υποσχέθηκε ότι θα δώσει σε όσους του ζητούν και θα ανοίξει την πόρτα της ζωής σε όσους του κτυπούν, για να διαπιστώσει αν πίστεψαν αληθινά στον λόγο του Θεού, και περιμένουν μέχρι τέλους με την βεβαιότητα της πίστεως και την φροντίδα του εαυτού τους, ζητώντας και παρακαλώντας αυτόν, ή μήπως, αφού περικυκλωθούν από το κακό, χαλαρώσουν την προσπάθεια και στραφούν προς τα οπίσω και αφού απιστήσουν και απελπισθούν, να αδιαφορήσουν και να μη δίξουν υπομονή μέχρι τέλος»4.
******
Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς απαντώντας στην ερώτηση, γιατί ο Θεός εδημιούργησε τον άνθρωπο με την ροπή του αυτεξουσίου, ώστε άλλοι να γίνουν καλοί και άλλοι κακοί και να κολασθούν, λέγει «Διότι ακόμη και ένας μόνο, αν επρόκειτο να είναι ο αγαθός, ούτε τότε δεν θα είναι σωστό να παραιτηθεί της δημιουργίας, διότι ανώτερος είναι ένας που πράττει το θέλημα του Θεού, παρά μύριοι παράνομοι»5.
________________________________
1. Νεκταρίου Κεφαλά, Μητροπολίτου Πενταπόλεως Άπαντα τομ.Ε , σελ. 205,
2.Φιλοκαλία Εκδ. Γρηγορίου Παλαμά τομ 21 Α, σελ. 281,
3. Βασιλειανό Αποθησαύρισμα Εκδ. Φωτοδότες, σελ. 128,
4. Μακάριος ο Αιγύπτιος Εκδ. Γρηγόριος Παλαμάς τομ. 7 σελ. 469,
5. Γρηγορίου Παλαμά Ε.Π.Ε. τομ. 10 σελ. 563
(Πηγή: «Ορθόδοξος Τύπος”, 30 Μαϊου 2014)
