Η Παρουσία μας εις τον Ναόν (*)
Αυτές τις δύο ήμερες, που έζησα μαζί σας, κατάλαβα και ένοιωσα πόσην ευσέβειαν έχουν αι καρδίαι σας, πόσον αναζητείτε τον Θεόν, πως και στις δυσκολώτερες στιγμές της ζωής σας ζητείτε ένα σημάδι από αυτόν, μίαν αφορμήν μετανοίας και εξομολογήσεως. Φεύγοντας τώρα, θα ήθελα να πούμε δύο τρία λόγια εξ αφορμής του αγίου τον οποίον εορτάζομεν.
Ο άγιος ιερομάρτυς Ιάκωβος είναι μία από τις σημαντικές προσωπικότητες της πρώτης Εκκλησίας. Ο άγιος Ιάκωβος ο Αδελφόθεος δεν ήτο μόνον κατά σάρκα συγγενής του Χριστού, αλλά και απερρόφησε βαθύτατα το πνεύμα του. Ήτο τόσον δίκαιος, ώστε του απένειμαν την προσωνυμίαν του δικαίου ως το χαρακτηριστικό της ζωής του.
Κατά την παράδοσι δε της Εκκλησίας είναι αυτός ο οποίος έκανε την πρώτην λειτουργίαν, το πρώτο κείμενο, από το οποίο εν συνεχεία προέκυψαν και αι υπόλοιποι θείαι λειτουργίαι. Δεν μπορούμε να γνωρίζωμε ακριβώς ποια ήτο η εξέλιξις της λειτουργίας, αλλά και μόνον αυτή η παράδοσις αποδεικνύει ότι ο άγιος της ημέρας μας αγαπούσε την λατρείαν και επεδίωκε την θείαν λειτουργίαν. Είναι αυτός ο οποίος εχάραξε μίαν γραμμή εις την Εκκλησίαν και μάλιστα εις την Αποστολικήν Εκκλησίαν των Ιεροσολύμων. Αυτή η παράδοσις μετεπήδησε και εις τας υπολοίπους Εκκλησίας.
Η θεία λειτουργία είναι αληθώς μία δωρεά του Αγίου Πνεύματος εις ημάς τους ανθρώπους. Είναι μία μυσταγωγία του Πνεύματος, ένας τρόπος αποκαλύψεως του Θεού και όλων των ουρανίων πραγμάτων. Δεν υπάρχει τίποτε εις την λειτουργίαν το οποίο δεν είναι αποκαλυπτικόν της θεότητος και των ενεργειών της Αγίας Τριάδος.
Επειδή γνωρίζομεν και πιστεύομεν ότι ο Θεός είναι ο πατέρας μας, γι' αυτό και τον ναόν, μάλιστα όταν λειτουργούμε, τον βλέπομε σαν σπίτι μας. Μπαίνομε, βγαίνομε, χαιρόμαστε, κάνομε τον σταυρόν μας, ανάβομε τα κεριά μας, μπορεί και κάτι να πούμε, αλλά βλέπει κανείς ότι ο ορθόδοξος νοιώθει ότι η εκκλησία είναι το σπίτι του. Δικό μας σπίτι είναι ο ναός. Και αυτή η σύναξις είναι η πραγματική οικογένειά μας. Δεν είναι οικογένειά μας μόνον το ένα, τα δυο, τα τρία παιδιά μας, όσα και αν έχωμε.
Είμαστε όλοι εμείς και όλοι εκείνοι που γυρίζουν δεξιά και αριστερά και που ίσως ακόμη δεν σκέφθηκαν τον Θεόν ή δεν ετόλμησαν ακόμη να ομολογήσουν ότι μέσα τους έχουν βογγητά και ότι ζητούν με αυτά να ανοίξουν τον ουρανόν, για να απαντήση ο Θεός, αλλά διστάζουν και ντρέπονται. Η λειτουργία είναι η οικογένειά μας, η σύναξίς μας, το σπίτι μας.
Γιατί μαζί με εσάς και με εκείνους που δεν παρίστανται και με τους αμαρτωλούς και με τους κακούς και με τους τεθνεώτας είναι και εκείνοι που σήμερα ευρίσκονται στην κόλασι, αλλά που μπορεί κάτι να θυμούνται για τον Θεόν. Οι προσευχές της Εκκλησίας, τα μνημόσυνα, αι θείαι λειτουργίαι, ποιος ξέρει πόσους από αυτούς θα ωφελήσουν και θα τους ανεβάσουν ακόμη και από τον άδη, θα τους βγάλουν ακόμη και από την κόλασι(1). Αυτό είναι το σπίτι μας. Τόσο μεγάλο σπίτι έχομε εμείς οι πιστοί!
Εισερχόμεθα λοιπόν στην εκκλησία, στο σπίτι μας, και χαιρόμεθα αληθινά. Αυτό είναι το μεγαλύτερο προνόμιο που μπορεί να έχη ένας χριστιανός. Ζώμεν εδώ την χάριν του Θεού. Ζώμεν την σωτηρίαν μας, τα αποτελέσματα του λυτρωτικού έργου του Θεού μας, του μεγάλου Αρχιερέως(2). Εδώ, στην εκκλησία, μπορούμε να νοιώσωμε το χωρίον του Αποστόλου• ο Χριστός «δια του ιδίου αίματος εισήλθεν εφάπαξ εις τα Άγια, αιωνίαν λύτρωσιν ευράμενος»(3).
Ο Χριστός ζη για μας, προφητεύει και σηκώνει τα χέρια του εις τον ουράνιον Πατέρα. Μία φορά έχυσε το αίμα του, μία φορά εισήλθε εις τα άγια των αγίων και από την ημέρα εκείνην δεν σταματά να παρακινή τους αγίους να μεσολαβούν και αυτοί -και μάλιστα η μήτηρ αυτού, η Παναγία μας- εις τον ουράνιον Πατέρα για μας, για τις καρδιές μας, για τα αμαρτήματά μας, για τους πόνους μας, για τις απογοητεύσεις της ζωής μας. Άπαξ εισήλθε εις τον ουρανόν και μένει «εις το διηνεκές» μη εκπίπτων του θρόνου εις τον οποίον εκάθισε εκ δεξιών του ουρανίου Πατρός(4).
Αυτό σημαίνει ότι, όταν εισερχώμεθα εις τον ναόν να παρακολουθήσωμε την θείαν λειτουργίαν, δεν είναι μία πράξις τυχαία. Δεν είναι κάτι που μπορείς να λες: δεν βαριέσαι, θα έρθω και αύριο και μεθαύριο. Είναι μία πράξις μοναδική. Πηγαίνομε εις Εκείνον τον οποίον ηγαπήσαμεν, εις Εκείνον ο οποίος έδωσε την ζωή του για μας, εις τον Χριστόν.
Αλλά πού είναι ο Χριστός; Και εδώ είναι και παντού. Βασικά όμως ο Χριστός, το δεύτερον πρόσωπον της θεότητος, είναι εκ δεξιών του ουρανίου Πατρός(5), εις τα άγια των αγίων. Επομένως, μη νομίζετε ότι, όταν μπαίνωμε στον ναό, μπαίνομε και φεύγομε και ξαναμπαίνομε. Όχι. Ανεβαίνομε και εισερχόμεθα εις τα άγια των αγίων, εις τους ουρανούς.
Όπως ανοίγομε το παραπέτασμα της ωραίας πύλης και βγαίνει ο Χριστός, το άγιον ποτήριον, έτσι ανοίγομε την θύραν των ουρανών και εισερχόμεθα εμείς οι αμαρτωλοί! Εμείς οι αμαρτωλοί, εφ' όσον ερχόμεθα εις την λειτουργίαν, αναβαίνομεν εις την άνω Ιερουσαλήμ. Καταλαβαίνετε τι μεγαλείον ζουν αι ψυχαί μας! Καθήμεθα και ημείς εκ δεξιών του Πατρός και παίρνομε τιμήν από την τιμήν του Χριστού μας και από την τιμίαν σάρκα του Κυρίου και Θεού μας(6).
Ώστε, όταν μπαίνωμε στην εκκλησία, διασχίζομε την απόστασι από την γη μέχρι τον ουρανό. Διασχίζομε τους αστέρας, αφήνομε τους αγγέλους κάτω από ημάς και ανεβαίνομε εκεί όπου ίσταται η Παναγία Τριάς. Αυτό είναι μυστήριον της Εκκλησίας μας. Βλέπομε το ψωμί και το κρασί, αλλά ποιος από ημάς δεν πιστεύει ότι είναι ο Χριστός; Οσφραινόμεθα κρασί και ψωμί, αλλά ποιος από ημάς δεν πιστεύει ότι είναι σώμα και αίμα Χριστού!
Το αυτό μυστήριον συμβαίνει και εδώ. Βλέπομε ότι είμαστε μπροστά σε αυτές τις εικόνες, κάτω από τους πολυελαίους, ο ένας πλάι στον άλλον. Λάθος. Είναι μυστήριον. Δεν είμαστε εδώ. Είμαστε εκεί επάνω μαζί με τα στίφη των αγίων, μαζί με τα τάγματα των αγγέλων, μαζί με τα εξαπτέρυγα σεραφίμ, τα οποία τρέχουν τόσο γρήγορα για να μας μαθαίνουν και εμάς να τρέχωμε προς τον Χριστόν ημέρας και νυκτός, μαζί με τα πολυόμματα χερουβίμ για να συνηθίσουν και τα δικά μας μάτια να ανακαλύπτουν τον Χριστόν. Αυτό σημαίνει μυστήριον της Εκκλησίας μας.
Για να το καταλάβωμε καλύτερα, ας πούμε ότι θέλομε να κάνωμε μίαν πορεία, για να ανεβούμε εις το υψηλότερο βουνό. Τι κάνομε τότε; Παίρνομε μαζί μας εφόδια, τρόφιμα, υποδήματα, ράβδους και ό,τι θα χρειασθή για την πορεία, εξετάζομε την υγεία μας και ετοιμαζόμαστε. Και ενώ ετοιμαζόμαστε, ξαφνικά βλέπομε ότι είμαστε επάνω στην κορυφή. Κάτι τέτοιο γίνεται.
Ενώ δηλαδή ετοιμάζαμε τις καρδιές μας για να πάμε κάποτε στον ουρανό, στην πραγματικότητα ήδη, την ώρα που το σκεπτόμαστε και μπαίνομε στην εκκλησία, βρισκόμαστε στα ουράνια ύψη. Ετοιμαζόμαστε για πόλεμο, να νικήσωμε τον δαίμονα και την αμαρτία και, ενώ βλέπομε ότι η αμαρτία έχει ακόμη δύναμι στην σάρκα μας, στην ψυχή μας, στην καρδιά μας, μπαίνοντας στην εκκλησία, αυτή η σαρξ παρίσταται εκ δεξιών του Πατρός, και ο Χριστός δείχνει ημάς εις τον ουράνιον Πατέρα. Αυτό το μυστήριον αποκαλύπτεται τόσες φορές μέσα στην εκκλησία.
Τι κάναμε προηγουμένως, αγαπητοί μου, όταν εγίνετο η μικρά είσοδος; Προ της μικράς εισόδου αναπέμπομεν μίαν ευχήν εις τον Θεόν και παρακαλούμε τον Κύριον να μας αξιώση μαζί με τους αγγέλους και εμείς να συνοδεύωμε το άγιον Ευαγγέλιον, «Δέσποτα Κύριε,... ποίησον συν τη εισόδω ημών είσοδον αγίων αγγέλων γενέσθαι». Και έτσι πραγματικά γίνεται. Δεν κάνομε την είσοδον ημείς.
Την κάνουν οι άγγελοι, τους οποίους απέστειλε ο Θεός. Γι' αυτό λέγονται όλοι οι άγγελοι διακονικά πνεύματα(7), διότι έρχονται να μας υπηρετήσουν, όπως μας υπηρετούν τα παπαδάκια που κρατούν μπροστά τα μανουάλια ή μας ανάβουν το θυμιατό. Αυτό είναι το έργο των αγγέλων. Μας ετοιμάζουν τα πάντα, ώστε μία ήμερα η τράπεζα της σωτηρίας μας να είναι έτοιμη. Πότε θα ετοιμασθή; Άλλες φορές η νοικοκυρά ετοιμάζει γρήγορα το τραπέζι, άλλες φορές καθυστερεί.
Έτσι κάνει και ο αριστοκράτης Χριστός, ο άρχοντας ουρανού και γης. Πότε γρήγορα και πότε αργά μας ετοιμάζει την τράπεζαν της σωτηρίας. Μας διακονεί με τους αγγέλους. Οι άγγελοι προπορεύονται, μας ανοίγουν τον δρόμο και εισερχόμεθα και παίρνομε το θυμιατό για να τους αγιάσωμε(8), επειδή μας διηκόνησαν, και εν συνεχεία να αγιάσωμε τους αγίους και ό,τι υπάρχει μέσα στην εκκλησία.
Θυμάσθε ότι, όταν κάποτε λειτουργούσε ο άγιος Σπυρίδων και είπε «ειρήνη πάσι», απήντησαν οι άγγελοι «και τω πνεύματί σου»(9). Οι Πατέρες της Εκκλησίας πάντοτε είχαν τοιαύτας αποκαλύψεις και οράματα τα οποία μέχρι και σήμερα συνεχίζουν να συμβαίνουν. Ο άγιος Σέργιος επίσης ο Ρώσος κάθε φορά είχε έναν άγγελον που στεκόταν πλάι του την ώρα της θείας λειτουργίας. Μία ημέρα που λειτουργούσε, βλέπουν οι δύο μαθηταί του ότι δεν ήσαν μόνον τρεις αλλά τέσσερις. Κοιτούσαν. Τα έχασαν. Ποιος είναι ο τέταρτος; Πρώτη φορά τον έβλεπαν και λέγουν: Τέσσερις είμαστε' πώς γίνεται; Σσς, απαντά εκείνος, θα σας εξηγήσω αργότερα. Είναι ο άγιος άγγελος που μου έστειλε ο Θεός. Κάθε φορά έρχεται και με υπουργεί(10).
Αυτό είναι το μεγαλείο μας. Αυτό αποκαλύπτει ο άγιος Ιάκωβος στην λειτουργία του. Γι' αυτό την αρχίζει με την μικράν είσοδον. Μόλις εισήρχετο, έλεγε «ειρήνη πάσι», εγίνετο η μικρά είσοδος και εν συνεχεία η μεγάλη.
Όταν πρόκειται να γίνη η μεγάλη είσοδος, ο ιερεύς στρέφει τα μάτια στον ουρανό και κατεβάζει τα ουράνια στην γη. Διατάζει τα χερουβίμ, τα σεραφίμ, την Αγίαν Τριάδα. Διότι ο Θεός δίνει στον ιερέα την εξουσία να έχη τα δικαιώματα του Ιησού Χριστού. Ό,τι κάνει ο Χριστός, επειδή δεν είναι παρών ορατώς, το παραχωρεί στους ιερείς.
Και είναι ο ιερεύς μέσα εις το θυσιαστήριον ένας αυτοκράτορας, ο οποίος δεν κυβερνά ανθρώπους, αλλά προ πάντων τις ταξιαρχίες των αγίων και των αγγέλων. Εμείς πολλές φορές κουραζόμεθα και στενοχωρούμεθα. Οι άγιοι όμως και οι άγγελοι ποτέ δεν λέγουν όχι εις τον ιερέα του Θεού και μάλιστα εις την λειτουργίαν.
Ώστε, αγαπητοί μου, αυτό είναι το μεγαλείο που μας αποκαλύπτει ο άγιος Ιάκωβος σήμερα. Η λειτουργία μας είναι ένα τέτοιο μεγάλο δώρο. Κανείς δεν είναι άξιος γι' αυτά τα μεγαλεία. Κανείς δεν μπορεί να κάνη κάτι χωρίς τον Θεόν. Ο Θεός τα πραγματοποιεί και μας τα φέρει στα χέρια μας και στην καρδιά μας.
Διατάζομε τους αγίους και οι άγιοι έρχονται. Ποιον αγαπάς; Αυτός σε επισκέπτεται. Ποιον επεκαλέσθης; Αυτός έρχεται σε σένα. Και γι' αυτό λέμε: Ευχαριστούμέν σοι, Κύριε ο Θεός ημών, διότι μας κατέβασες τα τάγματα των αγγέλων και μας ανεβάζεις εις τον ουρανόν. Αξιούμεθα παρεστάναι ενώπιον του ουρανίου Πατρός. Οποία μακαριότης! Οποία ευτυχία!
Αλλά ας σκέπτεται ο καθένας: Πόσο μεγάλον, πόσο πλούσιον, πόσο υψηλόν με κάνει ο Θεός εμένα τον αμαρτωλόν! «Ω τάλας εγώ, ότι κατανένυγμαι»(11), κατέβηκε επάνω μου ο Θεός και φοβάμαι μη πεθάνω, είπε ο Ησαΐας.
Έτσι πρέπει να λέμε και ημείς, όταν ερχώμεθα εις την εκκλησίαν. Να φοβούμεθα και να αγαλλιώμεθα. Να τρέμωμεν, αλλά και να σκιρτούν οι καρδιές μας, διότι αγκαλιάζομε τον Θεόν και μας αγκαλιάζει και εκείνος.
Ήλθαμε λοιπόν στην εκκλησία, στην λειτουργία. Μην ανησυχήτε. Μπροστά μας, παρών ο Θεός! Όπου και αν στρέψωμε το βλέμμα μας, μπροστά μας ο Θεός! Εάν δεν τον βλέπωμε, δεν σημαίνει πως δεν είναι, αλλά απλώς τα μάτια μας δεν έχουν συνηθίσει να βλέπουν τον Θεόν.
Η Εκκλησία μας στο τέλος της θείας λειτουργίας αναφωνεί• «Είδομεν το φως το αληθινόν». Το είδον αι καρδίαι μας. Το νοιώσαμε βαθιά στην ζωή μας. Αν οι άγγελοι έλεγαν για την Παναγία, όταν ανέβαινε στον ουρανό, «άρατε πύλας, οι άρχοντες»(12), στρατηγοί του ουρανού, άγγελοι και αρχάγγελοι ανοίξτε τις πύλες να εισέλθη η βασίλισσα, πολλώ μάλλον και εμείς να αναφωνούμε για τον βασιλέα Χριστόν στους αγγέλους και στους αγίους οι οποίοι μας γεμίζουν, μας βλέπουν, μας αγαπούν, μας υπερασπίζονται: άγγελοι, αρχάγγελοι «άρατε πύλας και εισελεύσεται ο βασιλεύς της δόξης»(13).
Ας βλέπωμε νοερώς τον Βασιλέα για τον οποίον ανοίξαμε τους δρόμους εμείς οι αμαρτωλοί και ας λέμε μαζί με τον Ψαλμωδόν «Δεύτε προσκυνήσωμεν και προσπέσωμεν αυτώ και κλαύσωμεν εναντίον Κυρίου... ότι αυτός εστιν ο Θεός ημών»(14).
Ας ανοίγωμε της καρδιάς μας τους βυθούς ενώπιον του Κυρίου, ο οποίος είναι παρών, και να προχωρούμε κάθε μέρα περισσότερο, ώστε να μπορούμε να ανακαλύπτωμε όλα εκείνα τα οποία ο Θεός, ο λυτρωτής μας, έχει κάνει για μας.
Σημειώσεις
*. Κήρυγμα στον Ι. Ναόν Παναγίας Καθολικής, Λεμεσός Κύπρου, Κυριακή 23 Οκτωβρίου 1988.
1. Όρθρος Κυριακής Ορθοδοξίας, Συναξάριον Ευεργετινός, τ. Δ’, Υπόθεσις 30, 1 (Γρηγορίου του Διαλόγου), 11-14, σελ. 499.
2. Εβρ. 2, 17• 5, 9-10• 7, 24-27.
3. Εβρ. 9,12.
4. Εβρ. 10, 12.
5. Μάρκ. 16, 19• Εβρ. 12, 2.
6. Εφ. 2, 6• ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Εξήγησις εις τον 44 ψαλμόν 10, PG 55, 199• ΙΩ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Έκδοσις ακριβής της ορθοδόξου πίστεως 3, 6 (50), PG 94, 1008Α• Όρθρος Αναλήψεως, γ' κάθισμα.
7. Ψαλμ. 103, 4• Εβρ. 1, 14.
8. Κατά το γλωσσικόν ιδίωμα των Κυπρίων αγιάζω σημαίνει και θυμιάζω.
9. Όρθρος αγίου Σπυρίδωνος του θαυματουργού, «Συναξάριον.
10. Όσιος Σέργιος του Ραντονέζ, έκδ. Ι. Μ. Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 1991, σσ. 61-63
11. Ησ. 6, 5.
12. Εσπερινός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, δοξαστικόν κεκραγαρίων.
13. Ψάλμ. 23, 7• Εσπερινός Αναλήψεως, α' κεκραγάριον• Λιτή, στ' ιδιόμελον.
14. Ψαλμ. 94, 6-7.
ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ ο Σιμωνοπετρίτης
Περί Θεού: Λόγος Αισθήσεως
© 2004, ΙΕΡΟ ΚΟΙΝΟΒΙΟ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΟΡΜΥΛΙΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ, Εκδ. ΙΝΔΙΚΤΟΣ, Αθήναι 2004
