Ὀρθοδοξία καὶ Ἔθνος
Ἅγιος Ἰουστῖνος Πόποβιτς
(Κατὰ τὸ Μητροπολίτη Κιέβου Ἀντώνιο Χραποβίτσκυ)
Οἱ ἀληθινοὶ Ὀρθόδοξοι δὲν μπορεῖ ποτὲ νὰ εἶναι σωβινιστές. Θυμοῦμαι κάποτε τὸ 1926 σὲ μία συζήτηση ποὺ εἶχα μὲ τὸ Μητροπολίτη Ἀντώνιο ὅτι μοῦ διηγήθηκε τὸ ἑξῆς: «Στὸ Ἅγιον Ὅρος ὑπάρχει τὸ τυπικὸ ὅτι ἕνας μοναχὸς ποὺ δὲν συγχωρεῖ τὰ «ὀφειλήματα» κανονίζεται νὰ παραλείπει τὰ λόγια «καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἠμῶν ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν» ἀπὸ τὴν ἀπαγγελία τῆς Κυριακῆς Προσευχῆς, μέχρι τὸν καιρὸ ποὺ θὰ ἔχει συγχωρέσει τὸ ἀδίκημα ποὺ τοῦ ἔγινε.
Κι ἐγὼ ἔχω εἰσηγηθεῖ» πρόσθεσε ὁ ἅγιος ἐπίσκοπος «ὅτι οἱ σωβινιστὲς ἐθνικιστὲς δὲν πρέπει νὰ ἀπαγγέλλουν τὸ ἔννατο ἄρθρο τοῦ Συμβόλου τῆς Πίστεως» (σημ. Μ.: δηλαδὴ τὸ ἄρθρο ποὺ ἀναφέρεται στὴν Ἐκκλησία).
Ὁ εὐαγγελικὸς πατριωτισμὸς τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ πρέπει νὰ θεωρεῖται ἡ μεγαλύτερη ἀξία κάθε ἔθνους καὶ ἡ μοναδικὴ πραγματικὴ αἰτία τῆς ὕπαρξής του. Γιατί «τί μπορεῖ νὰ πάρει τὴ θέση τοῦ Χριστοῦ γιὰ ἕνα ἔθνος;» ρωτᾶ ὁ μακάριος Μητροπολίτης. Μπορεῖ ἡ ἀσήμαντη ὕπαρξη μιᾶς κυβέρνησης, ποὺ στερεῖται ὁποιουδήποτε λογικοῦ νοήματος ἂν βασίζεται μόνο στὴν ἐθνικὴ φιλαυτία καὶ ποὺ ἀποξενώνεται ἀπὸ τὴ θρησκευτικὴ ἰδέα, νὰ πάρει πραγματικὰ ἐκείνη τὴ θέση;
Ὁ εὐαγγελικὸς πατριωτισμὸς τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ πρέπει νὰ θεωρεῖται ἡ μεγαλύτερη ἀξία κάθε ἔθνους καὶ ἡ μοναδικὴ πραγματικὴ αἰτία τῆς ὕπαρξής του. Γιατί «τί μπορεῖ νὰ πάρει τὴ θέση τοῦ Χριστοῦ γιὰ ἕνα ἔθνος;» ρωτᾶ ὁ μακάριος Μητροπολίτης. Μπορεῖ ἡ ἀσήμαντη ὕπαρξη μιᾶς κυβέρνησης, ποὺ στερεῖται ὁποιουδήποτε λογικοῦ νοήματος ἂν βασίζεται μόνο στὴν ἐθνικὴ φιλαυτία καὶ ποὺ ἀποξενώνεται ἀπὸ τὴ θρησκευτικὴ ἰδέα, νὰ πάρει πραγματικὰ ἐκείνη τὴ θέση;
Ἕνα τέτοιο ἔθνος δὲν εἶναι στὴν πραγματικότητα ἕνα ἔθνος ἀλλὰ ἕνα πτῶμα σὲ ἀποσύνθεση ποὺ θεωρεῖ τὴ φθορά του σὰν ζωή. Στὴν πραγματικότητα δὲν ἔχει καθόλου ζωὴ ἀλλὰ μέσα του καὶ πάνω του ζοῦν μόνο τυφλοπόντικες καὶ σκουλήκια καὶ ἀποκρουστικὰ ἔντομα καὶ ποὺ ἐπιχαίρουν γιατί τὸ σῶμα ἔχει πεθάνει καὶ ἀποσυντίθεται, μιὰ καὶ σ’ ἕνα ζωντανὸ σῶμα δὲν θάβρισκαν κάτι γιὰ νὰ ἐπιζήσουν καὶ δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ ἱκανοποιήσουν τὴ λαιμαργία τους.
Ἐκεῖνο ποὺ ἔχει σημασία γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ κάθε προσώπου ξεχωριστά, τὸ ἴδιο εἶναι ἐπίσης σημαντικὸ γιὰ τὴ συλλογικὴ πνευματικὴ ζωὴ ἑνὸς λαοῦ. Οἱ ἐντολὲς τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι οἱ ἴδιες καὶ στὶς δυὸ περιπτώσεις. Γι’ αὐτό, ὁ ἅγιος Μητροπολίτης συμβουλεύει καὶ κηρύσσει:
Ἐκεῖνο ποὺ ἔχει σημασία γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωὴ κάθε προσώπου ξεχωριστά, τὸ ἴδιο εἶναι ἐπίσης σημαντικὸ γιὰ τὴ συλλογικὴ πνευματικὴ ζωὴ ἑνὸς λαοῦ. Οἱ ἐντολὲς τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι οἱ ἴδιες καὶ στὶς δυὸ περιπτώσεις. Γι’ αὐτό, ὁ ἅγιος Μητροπολίτης συμβουλεύει καὶ κηρύσσει:
«Μιὰ καὶ ἡ ἰδιαίτερη προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου πνίγεται στὴν ἀνάπτυξή της καὶ γίνεται ἄδεια καὶ ρηχὴ ὅταν ὁ ἄνθρωπος κάνει τὸν ἑαυτὸ του τὸ ἀντικείμενο τῆς ἐνέργειάς του ἔτσι ἐπίσης ἡ συλλογικὴ προσωπικότητα ἑνὸς ἔθνους ἐπιτυγχάνει τὴν πλήρη ἀνάπτυξη τῶν χαρισμάτων του μόνον ὅταν δὲν εἶναι ἕνας αὐτοσκοπὸς γιὰ τὸν ἑαυτὸ του ἀλλὰ μᾶλλον ἕνα μέσο γιὰ τὴν ἀνιδιοτελῆ ἐκπλήρωση τοῦ Θείου προορισμοῦ του».
Ἐὰν ἐπρόκειτο νὰ ἀποκρυσταλλώσομε αὐτὴ τὴν ἀρχὴ τοῦ Ἐπισκόπου Ἀντωνίου θὰ τὴ διαβάζαμε ὡς ἑξῆς: Τὸ Ρωσσικό, Σερβικὸ καὶ Βουλγαρικὸ ἔθνος δὲν μποροῦν νὰ εἶναι μεγάλα ἐκτὸς ἐὰν ὁ στόχος τῆς ὕπαρξής τους γίνει ἡ συλλογικὴ πραγμάτωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Εὐαγγελίου. Διαφορετικὰ ὁ «Σερβιανισμός», ὁ «Ρωσσισμὸς» καὶ ὁ «Βουλγαρισμὸς» ὑποβιβάζονται σὲ ἄσκοπο καὶ καταστρεπτικὸ σωβινισμό.
Ἐὰν ἐπρόκειτο νὰ ἀποκρυσταλλώσομε αὐτὴ τὴν ἀρχὴ τοῦ Ἐπισκόπου Ἀντωνίου θὰ τὴ διαβάζαμε ὡς ἑξῆς: Τὸ Ρωσσικό, Σερβικὸ καὶ Βουλγαρικὸ ἔθνος δὲν μποροῦν νὰ εἶναι μεγάλα ἐκτὸς ἐὰν ὁ στόχος τῆς ὕπαρξής τους γίνει ἡ συλλογικὴ πραγμάτωση τῶν ἐντολῶν τοῦ Εὐαγγελίου. Διαφορετικὰ ὁ «Σερβιανισμός», ὁ «Ρωσσισμὸς» καὶ ὁ «Βουλγαρισμὸς» ὑποβιβάζονται σὲ ἄσκοπο καὶ καταστρεπτικὸ σωβινισμό.
Ἐὰν ὁ «Σερβιανισμὸς» ἀκμάζει ὄχι μὲ τὴ δύναμη τῶν εὐαγγελικῶν ἀγώνων κι ὄχι μὲ τὴν Ὀρθόδοξη καθολικότητα, τότε θὰ πνιγεῖ μέσα στὸν ἴδιο τὸ σωβινιστικὸ του ἐγωισμό. Αὐτὸ ποὺ εἶναι ὠφέλιμο γιὰ τοὺς Σέρβους εἶναι ὠφέλιμο ἐπίσης γιὰ ἄλλα Ὀρθόδοξα ἔθνη.
Τὰ ἔθνη παρέρχονται, τὸ Εὐαγγέλιο εἶναι αἰώνιο. Μόνο ἐφ’ ὅσον ἕνα ἔθνος πληροῦται μὲ τὴν αἰώνια εὐαγγελικὴ ἀλήθεια καὶ δικαιοσύνη, ἀληθινὰ ὑπάρχει καὶ γίνεται τὸ ἴδιο καὶ παραμένει αἰώνιο. Μόνο ἕνας τέτοιος πατριωτισμὸς μπορεῖ νὰ βρεῖ δικαίωση ἀπὸ εὐαγγελικὴ σκοπιὰ
Αὐτὸς εἶναι ὁ πατριωτισμὸς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῶν ἁγίων μαρτύρων καὶ τῶν ἁγίων πατέρων. Ὅταν ὁ διώκτης τύραννος ἐρώτησε τοὺς ἁγίους μάρτυρες Ἀκίνδυνο, Πηγάσιο καὶ Ἀνεμπόδιστο ἀπὸ ποῦ κατάγονταν, αὐτοὶ ἀπάντησαν: «Μᾶς ρωτᾶς. Αὐτοκράτορα, γιὰ τὴν πατρίδα μας; Ἡ πατρίδα μας καὶ ἡ ζωὴ μας εἶναι ἡ Παναγία, ὁμοούσιος καὶ ἀδιαίρετη Τριάδα: Ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὁ ἕνας Θεός».
Ὁ μακάριος Μητροπολίτης Ἀντώνιος εἶναι ὁ πιὸ προικισμένος σύγχρονος ἐκπρόσωπος τοῦ Ρωσσικοῦ Ὀρθόδοξου ἐθνικισμοῦ, ἑνὸς ἐθνικισμοῦ ποὺ εἶναι καθαγιασμένος καὶ φωτισμένος ἀπὸ τὸ Χριστὸ• ἕνας ἐθνικισμὸς βάσει τοῦ ὁποίου ὁ ἰσχυρὸς πρέπει νὰ ὑπηρετεῖ τὸν ἀδύνατο, ὁ σοφὸς τὸν ἄσοφο, ὁ ταπεινὸς τὸν ὑπερήφανο, ὁ πρῶτος τὸν ἔσχατο.
Αὐτὸς εἶναι ὁ πατριωτισμὸς τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, τῶν ἁγίων μαρτύρων καὶ τῶν ἁγίων πατέρων. Ὅταν ὁ διώκτης τύραννος ἐρώτησε τοὺς ἁγίους μάρτυρες Ἀκίνδυνο, Πηγάσιο καὶ Ἀνεμπόδιστο ἀπὸ ποῦ κατάγονταν, αὐτοὶ ἀπάντησαν: «Μᾶς ρωτᾶς. Αὐτοκράτορα, γιὰ τὴν πατρίδα μας; Ἡ πατρίδα μας καὶ ἡ ζωὴ μας εἶναι ἡ Παναγία, ὁμοούσιος καὶ ἀδιαίρετη Τριάδα: Ὁ Πατήρ, ὁ Υἱὸς καὶ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, ὁ ἕνας Θεός».
Ὁ μακάριος Μητροπολίτης Ἀντώνιος εἶναι ὁ πιὸ προικισμένος σύγχρονος ἐκπρόσωπος τοῦ Ρωσσικοῦ Ὀρθόδοξου ἐθνικισμοῦ, ἑνὸς ἐθνικισμοῦ ποὺ εἶναι καθαγιασμένος καὶ φωτισμένος ἀπὸ τὸ Χριστὸ• ἕνας ἐθνικισμὸς βάσει τοῦ ὁποίου ὁ ἰσχυρὸς πρέπει νὰ ὑπηρετεῖ τὸν ἀδύνατο, ὁ σοφὸς τὸν ἄσοφο, ὁ ταπεινὸς τὸν ὑπερήφανο, ὁ πρῶτος τὸν ἔσχατο.
Θρεμμένος μὲ τὸν πατερικὸ Ὀρθόδοξο καθολικὸ πατριωτισμό, ὁ μακάριος ἐπίσκοπος μπορεῖ μόνο νὰ ἀξιολογηθεῖ ἀπὸ τὴν ἴδια ἀποστολικὴ πατερικὴ προοπτική. Μποροῦμε νὰ ἀναφέρουμε γι’ αὐτὸν αὐτὸ ποὺ εἶπε ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης γιὰ τὸν ἀδελφό του, Ἅγιο Βασίλειο, μετὰ ποὺ πέθανε. «Ποῦ βρίσκεται ἡ εὐγενὴς καταγωγὴ τοῦ Βασιλείου; Ποῦ εἶναι ἡ πατρίδα του; Ἡ καταγωγὴ του εἶναι ἡ σχέση του μὲ τὴ Θεότητα καὶ ἡ πατρίδα του ἡ ἀρετή».
Ἐξαιτίας τῶν εὐαγγελικῶν ἀρετῶν του καὶ ἰδιαίτερα ἐξ αἰτίας τῆς Ὀρθόδοξης καθολικότητάς του, ὁ μεγάλος καὶ ἅγιος Ἐπίσκοπος, ὁ μακάριος Μητροπολίτης Ἀντώνιος, ἦταν ἀγαπητὸς καὶ κοντὰ σὲ μᾶς τοὺς Σέρβους ὅπως ἦταν καὶ στοὺς Ρώσσους. Ἦταν ὁ κοινός μας θησαυρός, ὁ κοινός μας ἅγιος καὶ φωτιστής, ὁ κοινός μας ὁδηγὸς καὶ ἡγέτης.
Ἐπιτρέψτε μου νὰ σᾶς ἐξομολογηθῶ ὅτι ὁ μακάριος Μητροπολίτης Ἀντώνιος ἦταν ὁ πραγματικὸς κύριος της ψυχῆς μου, ὁ ἀληθινὸς ἐπίσκοπος καὶ ἐπιτηρητὴς τῆς καρδιᾶς μου. Στὸ πρόσωπό του εἶχα τὸν πιὸ ἀγαπητὸ πνευματικό μου πατέρα. Ἔχοντας πάντα τὸ νοῦ ἑνὸς παν-Ὀρθόδοξου πλαισίου μᾶς συγκέντρωνε ἐμᾶς τοὺς ξένους Ὀρθοδόξους κάτω ἀπὸ τὶς εὐρύχωρες φτεροῦγες τῆς μεγάλης Ρωσσικῆς ψυχῆς του «ὡς ἡ ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτῆς».
Ἐξαιτίας τῶν εὐαγγελικῶν ἀρετῶν του καὶ ἰδιαίτερα ἐξ αἰτίας τῆς Ὀρθόδοξης καθολικότητάς του, ὁ μεγάλος καὶ ἅγιος Ἐπίσκοπος, ὁ μακάριος Μητροπολίτης Ἀντώνιος, ἦταν ἀγαπητὸς καὶ κοντὰ σὲ μᾶς τοὺς Σέρβους ὅπως ἦταν καὶ στοὺς Ρώσσους. Ἦταν ὁ κοινός μας θησαυρός, ὁ κοινός μας ἅγιος καὶ φωτιστής, ὁ κοινός μας ὁδηγὸς καὶ ἡγέτης.
Ἐπιτρέψτε μου νὰ σᾶς ἐξομολογηθῶ ὅτι ὁ μακάριος Μητροπολίτης Ἀντώνιος ἦταν ὁ πραγματικὸς κύριος της ψυχῆς μου, ὁ ἀληθινὸς ἐπίσκοπος καὶ ἐπιτηρητὴς τῆς καρδιᾶς μου. Στὸ πρόσωπό του εἶχα τὸν πιὸ ἀγαπητὸ πνευματικό μου πατέρα. Ἔχοντας πάντα τὸ νοῦ ἑνὸς παν-Ὀρθόδοξου πλαισίου μᾶς συγκέντρωνε ἐμᾶς τοὺς ξένους Ὀρθοδόξους κάτω ἀπὸ τὶς εὐρύχωρες φτεροῦγες τῆς μεγάλης Ρωσσικῆς ψυχῆς του «ὡς ἡ ὄρνις ἐπισυνάγει τὰ νοσσία ὑπὸ τὰς πτέρυγας αὐτῆς».
Πολλὲς φορὲς ἔνοιωσα τὴ δύναμη τῆς παν-Ὀρθόδοξης ἀγάπης του• γι’ αὐτὸν ἐμεῖς οἱ Σέρβοι εἴμαστε τὸ ἴδιο ἀγαπητοὶ ὅπως οἱ Ρῶσσοι. Μιὰ συγκινητικὴ δύναμη ποὺ ἀγκαλίαζε τοὺς πάντες ἐκχεόταν ἀπὸ αὐτόν. Θὰ τὸ ὀνόμαζα Ὀρθόδοξη καθολικότητα. Ἂν θέλετε ἦταν ἕνας σύγχρονος παν-Ὀρθόδοξος πατριάρχης.
Μὲ τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ του ἔγινε κι ἔμεινε πάντοτε ἕνας κανόνας πίστεως καὶ μιὰ εἰκόνα πραότητος, ἕνας Θεὸπνευστος τροφοδότης ἱεραρχῶν κι ἕνας διαπρύσιος πρεσβευτὴς γιὰ τὶς ψυχές μας. Σ’ αὐτὸ τὸν κόσμο ἔζησε πάντα σὲ μία προσευχόμενη κοινωνία «σὺν πᾶσι τοῖς ἁγίοις». Χωρὶς ἀμφιβολία τώρα καὶ στὸν ἄλλο ἐκεῖνο κόσμο ζεῖ «σὺν πᾶσι τοῖς ἁγίοις» «ἔνθα ὁ τῶν ἑορταζόντων ἦχος ὁ ἀκατάπαυστος καὶ ἡ ἀπέραντος ἡδονὴ τῶν καθορώντων τοῦ Χριστοῦ τὸ κάλλος τὸ ἄρρητον».
Μετάφραση: Κυπριανὸς
